КҮН АВТОПОРТРЕТИН ТАРТЫП БҮТӨ ЭЛЕК

– Ким?

– Мен, – деди Раман.

Аял бейжай каткырып күлдү. Айдын нуру тийген курсагы кызык солкулдады. Раманга мунусу жаккан жок. Чылым чеккиси келди. Чылым издеген колу кокусунан аялдын курсагына тийип кетти. Өзүнүн олдоксондугуна дагы жини келди. Аял Рамандын колун кармап өйдө болду. Ал Рамандын узун, ичке, келишимдүү манжаларын атайы айдын нуруна кармап көрдү.

Рамандын колуна көп аялдар кызыгат. Чынында колдору сулуу эле. Мындай күчтүү да, сулуу да колдор эркектерде сейрек кездешет. Раман ушуга купуя сыймыктанат... Азыр да өз колдорунун ушул аялга жагышын каалады. Мактоо сөзүн күттү. Бирок аял башканы айтты.

– Колдоруң аялдардыкындай экен, – деди да жийиркенгендей түртүп койду. Кайра Раманды кучактап өптү.

– Эми сен...

Раман аялды ымыркай баланы өпкөндөй олдоксон өптү.

– Дагы, дагы...

Аял кайрадан чалкасынан түшүп, айды карап жатты... Экөө көпкө дейре унчугушкан жок.

– Кээ бир эркектер өпкөндү да билишпейт, – деди аял. Раман унчуккан жок.

– Сен дагы, – деди ал.

Раман унчуккан жок.

– Эркектер айбансыңар, – деди аял. Раман дале унчуккан жок...

Бар болгону: «Батыштын романдарынан окуган окшойт» – деди ичинен. Бул аялдын турмушу жөнүндө ойлонду. «Адамга жашоо бир гана келет... Бул түбөлүктүү философияны адамдардын бардыгы түшүнүшсө да, сен кыйкырбай эле кой, муну сенден жакшы билебиз дешсе да, дайыма бул жөнүндө ойлоп жүрүшсө жакшы болор эле» – деди Раман.

А аял болсо, айды карап жатты. Анан өзүнчө күлүп жиберди да, Раманга карады. Анын таптакыр башканы ойлоп отурганын көрдү. Раман башканы ойлоп отурган.

– Өзүң биринчи бардыңбы? – деди Раман кайрадан.

– Эмнеге? А-а... Өзүм.

– Койчу?!

«Минтип айтканы калп. Жөн эле калп айтып жатат» – деди Раман.

– Мен анда он сегизде элем... Сигарет берчи?

Раман болгар сигаретин сунду. Шаарда кийинки кездерде болгариялык сигареттер көп сатыла баштады. Аял Рамандын жүзүнө сигареттин түтүнүн үйлөдү.

– Эмне карайсың?

«Сигарет чегүү эң сонун жарашат экен» – деди Раман ичинен.

– Сен кызык бала экенсиң...

– Эмнеге? – деди Раман.

– Неге өзүңдү акмак дедиң?

Раман өзүн эмне үчүн акмак дегенин унутуп калган эле. Аял дагы күлдү. Айдын нуру төгүлгөн курсагы кызык солкулдады. Рамандын жини келди. Өзүн адамдарга түшүнбөгөн бактысыз макулуктай сезди.

– Менин турмушум эч кимге жараксыз. Бирөөлөр сурабайт да. Мен өзүм үчүн гана жашаган кишимин, – деди аял.

– Түкүрдүм сенин турмушуңа! – деди Раман.

– О, бул эң жакшы, – деди аял.

– Бул эң жаман... – деди Раман. Рамандын вино ичкиси келди. Экөө вино ичишти.

– А мени иттин турмушу да кызыктырат, – деди Раман.

– Сыягы, сенин ата-энең жакшы адамдар болсо керек, – деди аял бир кыйладан кийин. Экөө кайрадан көпкө дейре унчугушкан жок. Өздөрүнчө ойлонушту.

Раманга балалык жылдары эсине түштү. Чоң энеси, атасы, Кабылан жөнүндө ойлонду.

Кабыланды ит атарлардын атып салышкандыгын эстегенде ичи ачышты... Кабыландын өлүмү Раманга эң акыркы үчүнчү катуу жоготуу болгон... Ошондо Кабыланга шылтоолоп, атасын, чоң энесин жоктоп ыйлаган...

– Укпайсыңбы. Анан эмнеге сурайсың. Эмне жөнүндө ойлондуң? – деди аял.

– Сен жөнүндө, – деди Раман.

– Калп. Эркектер дайыма калпычысыңар.

«Мына, дагы билип алды. Бирок аялдар көп жаңылышат. Өздөрү сурашат. Анан чын ыкласың менен жооп берсең, ишенишпейт. Бул начар китептердин кылганы. Аялдар жеңил жазылган сүйүү романдарын көп окушат да». Раман баары бир көңүлүнүн эң тереңинде, тереңинде ушул аял жөнүндө ойлогонун, калп айтпагандыгын ойлоду. Унчуккан жок. – Мен анда сендей жаш, чырайлуу элем. Айылдагы келиндердин эң сулуусу элем. – Он сегизде... – деп кошумчалап койду Раман.

– Былжыр, унчукпа мага! – деп аял кыйкырып жиберди. Бирок ыйлаган жок. Раман ыйлап жибереби деп ойлогон эле. «Мен эми экинчи сүйлөбөйм» – деди ал ичинен айыптуу. Аял башаламан сүйлөй баштады. Жамбынын күйөөсү согушка кеткенинен эки жылдан ашкан. Экөө үч түн гана бирге жатышты. Үч түн! Төртүнчү күнү ысык төшөктө жалгыз калды. Күйөөсү согушка кетти. Эч качан мындай алааматты башынан өткөрбөгөн тоолуктар бир топ дүрбөлөң түшүштү. Эмнесин жашырасың! Кээ бир адамдар үй-бүлөсүн таштап, тоо арасына качып жашырынышты. Ал адамдар тоолордо душмандын ордуна кайберен атып жан багышты. Күн көрүштү. Жамбынын күйөөсү да тоого качып кетерин айтканда кайнатасы болгон жок. Уккусу келбеди. Уулун өзү кошо барып согушка жөнөттү. Келинин сооротту: «Кайтып келет. Өлүктү көрөт, тирикти көрөт. Кайра адам болуп келет. Көрсүн! Көрсүн! Башка түшкөндү көргөн лаазым. Бул аалам журттун башына түшкөн иш. Адам болуп келет...» Чоң-Алай. Памир тоолорунун арасы. Жылга-жылгада он-он бештен тамы бар. Ошондой жашашат. А Жамбылардын айылы саналуу жети түтүндөн турат. Мындагы жигиттердин баары согушка кетишти. Балалуу-чакалуу орто жашаган адамдар да. Айылда шагыраган чалдар, боз балдар, келиндер гана калышты. Бул согуштун закону да... Баарынан да мындайда кичине айылга кыйын болот экен: бир адам согушка кетсе да, чакан кудуктан бир чака суу сузуп алгандай айыл ичи бөксөрө түшөт. Аңгырай түшөт. Жетимсирей түшөт. Тоолуктар эгин экпей мал багышат. Жамбы төшөккө жатуудан кача турган болду. Үйдүн ичи аңгырап ээн. Дубалдын боорунда жалгыз ээр, жүгөн, жылан боор камчы илинип турганы турган. Жамбынын аларды карагысы келбейт. Алар күйөөсүнүкү. Булар да ээсинин адам болуп келишин күтүшөт. Минтип ойлоо Жамбыга өтө оор. А иштеген жакшы, баарын унутасың.