Франц КАФКА

– Азыр чыгам! – деп көмүрчү жөргөлөй басып тепкичти көздөй жөнөгөндө, аялы кууп жетип жеңинен кармап токтотту.

– Токто, барба. Андай эле барыш керек десең, мен барам сенин ордуңа. Сен эмне таң аткыча карсылдап жөтөлүп чыкканыңды унутуп койдуңбу? Жумуш десе аялыңды да, балдарыңды да, өпкөңдү да унутасың кургурум. Коё тур, мен өзүм барам.

– Мейли, кандай сорттогу көмүрлөр бар экенин унутуп калбай толук айтып бер. Бааларын унутуп калсаң кыйкырып коём.

– Макул, унутпайм, – деп макул болуп жертөлөдөн сыртка чыкты да мени көрдү.

– Саламатсызбы, кожойке! Сизден өтүнөм, сураганым бир эле калак көмүр; мынакей, чакага бир аз салып берсеңиз өзүм көтөрүп кетем. Эң арзан көмүрүңүздөн бир калак бериңизчи. Албетте, бекер эмес, акысын сөзсүз төлөп берем, бирок бир аз кечирээк. «Бир аз кечирээк» деген сөз жанаша жайгашкан чиркөөдөн чыккан коңгуроонун үнү менен жарыша чыгып, аны менен куюлушуп, жагымдуу кабардай угулду.

– Ага эмне керек экен? – деп кыйкырды ылдыйтадан көмүрчү.

– Эч нерсе, эч нерсе деле эмес, – деп жооп берди көчөдөгү аялы. – Киши жок, эч ким көрүнбөйт, коңгуроо алты жолу какты, дүкөндү жабуу керек. Эшиктин суугун айтпа, эртең жумуш чачтан көп болот окшойт.

Ага эч нерсе көрүнгөн да жок, угулган да жок. Ошондой болсо да ал белдемчисин чечип алып мени көздөй шилтеп калды.Тилекке каршы, анын аракети текке кеткен жок. Менин чакамда тулпарга тиешелүү бардык жакшы сапаттар болгон менен, бир олуттуу кемчилиги бар, ал өтө эле жеңил болгондуктан бекем тура албайт, белдемчи тийгенде анын буттары чалыштап аз жерден жыгылып кала жаздады.

– Ах жылаан! – деп кыйкырдым артка кетенчиктеп баратып, ал болсо дүкөнүн жаап жатып жогол дегенсип колун шилтеп койду. – Ооба, жылаансың! Бир калак арзан көмүр сурасам бербей ууңду чачтың.

Ушул сөздөрдү айттым да жогору көтөрүлүп, экинчи кайткыс болуп түбөлүктүү муздардын арасына житип кеттим.

МЫЙЗАМДАР ЖӨНҮНДӨ

Биздин мыйзамдар аз эле кишилерге маалым— бул сыр бизди башкарып келаткан бир ууч аристократтарга гана тиешелүү. Биз эски мыйзамдардын баары эч айныксыз аткарылат деп ишенип жүрөбүз, бирок чындап келсе сени, сен билбеген мыйзамдар менен башкарып жатканы оор эле тиет экен, эй. Мен мыйзамдарды талкуулоого жалпы эл катышпай, анын кээ бир эле өкүлдөрү катышканы, ал талкуулоолордо жаралган ар түркүн пикирлердин коомго тийгизкен залалы жөнүндө айтып жаткан жерим жок. Ал анча деле көп зыян келтирбестир. Анткени мыйзамдар илгертеден эле келе жатпайбы, аларды талкуулоонун үстүндө адамдар кылымдар бою эмгектенип келишти, андыктан мыйзамдарды талкуулоонун өзү мыйзам болуп калган, ошентсе да чектелүү болсо дагы эркин талкуулоого мүмкүнчүлүгүбүз али да бар.

Аристократия өз кызыкчылыгын коргоп, талкуулоону өз пайдаларына чечип алышты деп ойлоого да эч негиз жок — ансыз деле мыйзамдар башынан ошол аристократиянын таламдарын коргоо үчүн кабыл алынган, ал мыйзамдар аристократия үчүн жазылган эмес, керек болсо алар аны аткарбай деле коюшат, анткени алар толугу менен аристократиянын өз колунда болуп жатпайбы, балакеттики.

Чындыгында, мында акылмандуулуктун үлүшү бар — эски мыйзамдардын туура эмес түзүлгөнүнө ким шек санайт экен, а? — биз үчүн ошонун өзү кыйноо болуп жатпайбы, сыягы мындан эч кутула албайт окшойбуз да.

Бул мыйзамдардын бар экени — өзү божомол нерсе. Биз көнгөн адат боюнча эле алар бар жана ал аристократияга сыр катары ишенип берилген деп эсептейбиз, аңдап көрсөк бул жөн гана илгертеден көнүмүш болуп калган жаңылыш көз караш, анткени мыйзамдын өзүнүн табигаты мыйзамдардын келип чыгышын сыр катары сактоону талап кылат.

Эгерде биз, карапайым адамдар, бул маселе боюнча ата-бабаларыбыздын калтырган жазмаларына көз жүгүртүп, алардын андан берки кылгандарын тыкыр изилдеп, аристократиянын атамзамандан берки аракетин карап көрсөк, көп сандаган фактылардын ичинен тарыхта кабыл алынган тигил же бул чечимдеринин негизги өзөгүн таап, ошол тандалып алынып, бир системага салынган фактылардын негизинде учурга жана келечекке пайдасы тиер жыйынтыктарды чыгарсак, мунун баары кыялдагы болбогон нерселер болуп калышы мүмкүн, анткени андай мыйзам балким такыр эле болгон эместир.