КОШТОШУУ

АҢГЕМЕ

Касен Батийге кынала олтурду да:

— Батиш,— деди кыздын жоодураган акылдуу көзүнө кадала,— алдыңа койгон сунушумду кабыл ал?

Дарак жалбырактарын аралап күлүң-күлүң серпилген ай нуру кыздын бетине түшүп турду. Кыз ойлуу, үнсүз олтуруп тынымча убакытты өткөрдү. Жүрөгү дикилдей түштү. Назик мүчөлөрүн майда калтырак аралады.

— Кабыл алышка тийишсиң, Батиш-жан? — деди Касен.

Батий ооз ачып унчукса эле, өз үнү өзүнө каргылданып, мукактанып жат чыкчудай, башкага угулбачудай сезилди. Анан акырын:

— Сиз да…— деди кыз. Бирок анын үнү өзү болжогондой өзгөрүлбөдү, кадимкисиндей сүйкүмдүү чыкты. Батий чыйрала туштү да Касенге муну айтты:

— Бышыктап ойлонолучу? Келечек турмушубуздун эң жооптуу түйүнүн чечерде…

Кыздын эстүү сүйлөгөнүнө Касен ичинен раазы болду. Ага огобетер сүйкүмү түштү. Арзуусу артты:

— Мен ойлонуп бүттүм, Батиш-жан?

— А мага дагы бир аз убакыт бериңиз, секет…

Батийдин «секет…» деши Касендин сезимин чымыратты. Ал, асмандан койнуна кут жаагандай жыргап, калтырап, тердеп кетти:

— Макул, ойлонуп ал дагы. Ашыктырбайын.— Батийдин жоодураган көздөрүнө күлүмсүрөй карады.— Биз кырк шылдык өмүрдүн кызыкчылыгы үчүн төлгө тартышып жатабыз го. Шаштырбайын. Ойлон, ойлон… аябай көзүң жетсин… «Садагам» деп айта жаздап, ал атайы айтпай токтолду.

Касендин сабырдуулугу Батийге катуу таасир этти.— «Эмине, менден үмүтү үзүлө баштадыбы?» деп да ойлонду кыз. Бул тек арам желдей леп эткен шеги бат тарады. Касен «садагаң» десе, Батийде бул шек болмок эмес. Муну Касен өзү да биле туруп Батийге жылмаюда.— «Ойлон, жакшылап сыныңдан өткөзүп ал, садагам» деген караш.

Батий өз акылында, Касендин бул адамгерчилик мамиледе карашына баа берди. Буга чыдамсызданып азыр эле айткан өз пикирин эсинен чыгарыи — «Жок! Мен эч жаңылбадым, жаным. Кечиктирбейли, тоюбуз өтсүн» деп айтып жиберишке даяр болду. Ошентсе да антип айтышка ички намысы эрк бербеди. Кыз азыркы таалайына эң раазы. Кубанычына маңдайы жарылып, келечек таалайына чоң ишеничте болду. Кандайдыр бир себеп таап, Касенге таарынчын сездиришке канчалык аракеттенсе да анын жарык маңдайы муңайбай койду. Сүйкүмдүү кебетеси эч өзгөрбөдү. Ал үнүн ачуу чыгарайын деди эле. Жок, үнү жумшак, сүйкүмдүү угулду:

— Сиз да ойлонуңуз…— Үнү эң жумшак угулганына уялдыбы? Батий балача мулуң этип күлүп койду.— Турмуш — өр талашкан чыйыр жолдой чытырман дешет ко?..

— Ананчы,— деди Касен башын оң ийнине кыйшайта, эркелей.— Турмуштун чытырманы чытырман. Бирок адам ошол чытырмандан жол табат.

— Ал үчүн эр-жүрөктүүлүк керек дешет ко?

— Адам өзүн өзү акыл токтотуп жакшы алып жүрсө эр-жүрөк болуп кетет, садага…

Асыл заттай баятан ичинде сактаган «садагасын» айтып алганына Касен оңтойсуздук сезди белем? Купшуңдап эзилип Батийди бооруна кысты.

Батий тымпыйып аста айтты:

— Адам аласы ичинде… Чалпоо мүнөз ар кимде…

Батийдин ушул сөзү Касенди огобетер оңтойсуздандырды.— «Ушундай оңбогурсуң… Сенин ушул мүнөзүң мага жагат» деди өз ичинен. Анан кыздан угуза сурады:

— Эмине чалпоолук мендеби, сендеби?

— Азырынча сенден…

— Көптөн таанышпыз го?

— Эмине, адам таанышкан сайын — бир-бирин жакшы билишип, жылдар өткөн сайын чалпоо тартышабы?

Касен кеп айталбай каткыра күлдү:

— Сөзүм чоркок чыгып калыптыр, Батиш-жап. Кечирим сураймын.

Батий ойсок этип бурула карады:

— Мен сизди анча биле элекминда…

— Кой, болду эми, Батиш-жан? Мени уялта бербегин? Мен бул маселеге жеңил карап… күнүмдүк жыргалымды ойлоп жаткан жерим жок. Ал менин жаңылыштыгым болор эле. Үйлөнүү, турмушка чыгуу адам өмүрүнүн эң жоопту учуру. Бул маселеге жеңил караган адам турмушту да арзан деп түшүнөт… Жок, мен антип жатпаймын. Сени сонунсуң деп мактап… сени азгырып да жатпаймын. Кадырың жан болсун? Мен сонунмун деп өзүмдү да мактабаймын. Чалпоолук да, чалалык да аркимде бар. Мендеги, сендеги бардык жакшылык а, карама-каршы бардык жамандык… кой, жамандык дебейин — кем-кетигибизди мен өз акылымда таразалап болдум. Эми сенин алдыңа — сага үйлөнөмүн деген талапты коюшка өзүмдү толук акылуумун деп табамын!