Акын Т.Үмөталиев менен адабиятчы, сынчы К.Асаналиевдин маеги

К.Асаналиев: Мындан бир нече жыл мурда “Вопросы литературы” журналында совет поэзиясынын көрүнүктүү чебери М.Исаковскийдин “Качанга чейин?…” деген өтө курч макаласы жарыяланганы эсиңиздедир. Акын ал макаласында орус совет поэзиясынын өсүштөрүн белгилеп, анда сөзсүз зор таланттардын бар экенин айтып келип, өзүнүн макаласынын пафосун поэзиядагы терс көрүнүштөргө, ырдагы маанисиздикке, графоманияга арнаган эле. Мына эми дагы ошол эле “Вопросы литературы” журналынын өткөн жылкы санында сынчы В.Соловьевдин макаласы менен азыркы учурдагы орус поэзиясынын ал-абалы, өсүш традициясы жөнүндө дискуссия ачылып, азыр да уланып жатат.

Мен булар жөнүндө айтып жаткан себебим, Сизди азыркы учурдагы кыргыз поэзиясы жөнүндө талаш-тартышка чакырайын деген ниеттен эмес. Көрсө ушул сыяктуу курч талаш-тартыштар поэзиянын өсүшүнүн улам жаңы этабында өзүнөн өзү чыгып турган зарылдык окшобойбу.

Азыркы учурда сынчыларыбыз көбүнчө прозага ооп кетишип, кыргыз адабиятынын негизги жанрынын бири болгон поэзияны унутуп коюшту көрүнөт. Буга эмне себеп? Же кыргыз поэзиясында сапаттык жаңы көрүнүштөр болбой жатабы? Чыгып жаткан китептерди алып карасак, дегеле андай эмес көрүнөт. Маселен, Кыргыз ССРинин эл акындарынын, А.Осмоновдун, Ж.Турусбековдун, М.Элебаевдин, Ж.Бөкөнбаевдин томдорунун чыгышы кыргыз элинин маданий турмушундагы бараандуу көрүнүш эмеспи. Бул өткөндүн анчейин гана жыйынтыгы эмес, бүгүнкү, эртеңки күнгө берилген, мындайча айтканда, поэтикалык сабак. Кечээ жакында эле жаш акындардын тизмесине кошулуп жүргөн Б.Сарногоев, Ж.Садыков, Т.Кожомбердиев, М.Абылкасымова, Р.Рыскулов, Ж.Абдыкалыковдун жыйнактары жарык көрдү. Ушунун өзү эле поэтикалык жетилгендиктин күбөсү эмеспи. Өткөн жылы А.Токтомушевдин “Алтын тоо” романынын Токтогул сыйлыгын, С.Эралиевдин Кыргыз ССРинин эл акыны деген ардактуу наамды алышы кыргыз поэзиясынын ийгилигин айкындап турбайбы. Булардан тышкары О.Султановдун, Ж.Мамытовдун, Э.Турсуновдун, К.Жуманазаровдун, А.Өмүркановдун, Б.Алыбаевдин, Б.Асаналиевдин ж.б. жыйнактары жарыяланды. Мен колго тийгендерди гана атадым. Ал турмак, айтылуу сынчыларыбыз К.Бобулов менен С.Жигитов бирден ырлар жыйнактарын жарыялап жиберишти. Мына көрүп турасыз, ыр китептерин жөнөкөй гана тизмелеп чыгуу кыргыз поэзиясында кызыктуу, динамикалык процесс жүрүп жатканын айтып турат.

Ушундан улам, Сизге, Т.Үмөталиевич, төмөнкүдөй суроо менен кайрылгым келет. Азыркы учурда кыргыз поэзиясында кандай сапаттык жылыштар, кубулуштар жүрүп жатат? Тематикалык диапазондун кеңейиши, көркөмдүк арсеналдын байышына алып келген жаңы поэтикалык сапаттар кайсы? Ушуга байланыштуу конкреттүү авторду, конкреттүү чыгарманы атаар белеңиз.

Т.Үмөталиев: Орус поэзиясындагы көрүнүштөр кыргыз поэзиясында деле бар. М.Исаковскийдин жана Соловьевдин макалаларына окшогон курч, актуалдуу макалаларды жазып, талкуу ачып, талаш-тартышка жол берсек болор эле. Бирок ошол өтө эле зарылбы? Анын үстүнө бизде болуп өткөн талкуулардын айрымдары жогорку илимий деңгээлде жыйынтыктуу болбой калганын унутууга жарабайт. Орустардагы маданияттуулук, поэзиянын өсүшүнө зыян келтирбей, түрткү берүүнү максат кылган азаматтык бизде жетишерлик барбы?

К.Асаналиев: Адабий сындын жалпы маданий деңгээли, профессионалдуулугу жөнүндө Сиздин койгон талабыңыз эң туура. Чынында да биздин адабий сынга ушул сапат жетишпей жатат. Талкууну көбүрөөк уюштуруп, көбүрөөк жазсак “үйрөнүп” кетер белек дейм да.

Т.Үмөталиев: Сынчылардын поэзияга көңүл бурушунун азайганын акындардын жазышпай жатканынан же поэзияда жаңы эч нерсе жоктугунан көрүүгө болбойт. Акындар жазып жатышат, поэзия өнүгүп жатат. Жусуев, Сарногоев, Садыков, Эралиев, Буларкиева, Абдыкадырова, Момунова, Кожомбердиев, Абдыкалыков, Байзаков эмне деген күчтүү акындар! Ар бири өзүнчө жаткан ыр казынасы сыяктанат го. Булар азыркы учурдун Мукайы, Жоомарты, Жусубу жана Алыкулу эмес деп ким айтат?

Булар биринчиден болсо, экинчи жагы: поэзия жамгыр жаап басылары менен жабалактап чыга турган козу карын эмес да. Орус поэзиясы – дүйнөдөгү эң эле алдыңкы, эң бай, эң күчтүү поэзиялардын бири. Залкар акындары да көп. Бирок, Пушкин бирөө. Ал алп акындын көз жумганына 138 жыл болуптур. Ушул убакка чейин Пушкинге барабар же андан ашып түшкөн акындар кимдер деген суроого эч ким жооп бере албаганын билебиз. Ушуну менен орус поэзиясы өнүкпөй токтоп калды дешке болобу? Албетте, болбойт.