Өрдөн өргө

К.Асаналиев: Жаш акындардын улуттук адабий салтка карата болгон мамилеси жөнүндө бир-эки сөз. Бул маселе менин оюма алардын ыр китептерин окуп жатканда түштү. Мен окуп чыккан жыйнактардан А.Осмоновдун аты аталбаган жыйнакты дээрлик жолуктурбадым.

Алыкул, талашсыз, зор акын. Анын поэтикалык салты бай жана ар түрдүү. Анын үстүнө акындын тынымсыз изденүүчүлүк пафосу да жаш акындарды өзүнө тартып турса керек. Алыкулга карата болгон сүйүү, урмат бардык тарабынан татыктуу. Ошондой болсо да, жаш акындардын өткөн адабий салтка мамилеси белгилүү даражада бир жактууракпы деп ойлойм.

Т.Үмөталиев: Туура, жаштар Алыкулду көбүрөөк эскеришет. Ага ыр арнабаган жаш акын жок. Бул жаман көрүнүш эмес. Арнасын, эске салсын, андан үйрөнсүн! Дагы бир себеп бар. Ал биздин сынчылардын, адабиятчылардын Алыкулга көбүрөөк көңүл бурушуп, анын чыгармаларына изилдөө жакшы жүрүп жатканында. Мына ошон үчүн болсо керек, кээ бир жаш акындар Алыкулга анчалык таасир бербестен эле жаза коюп жүрүшөт: мисалы Анаш Сооронбаев өзүнүн чыпалактай кичинекей жыйнагына Алыкулга арнаган үч ырын кийириптир. Бирок Алыкулдан үйрөнгөн же суктанган эч нерсе байкалбайт. М.Элебаев, Ж.Бөкөнбаев, Ж.Турусбеков, М.Алыбаев жана Р.Шүкүрбековдор деле кыргыз поэзиясынын асманында жаркырап күйгөн чолпондор. Алардын чыгармаларын изилдөө иши аз болуп жаткансыйт.

К.Асаналиев: Туура айтасыз! Мукай, Жоомарт, Жусуп, Мидин сыяктуу акындардын жаштар арасында анчалык “барктуу” болбой жатканынын дагы бир себеби – алар жөнүндөгү жазылган адабий эмгектердин илимий терең эместиги. Муну моюнга алыш керек. Алардын поэзиясынын “сыры” Алыкулдай ачылып бериле элек.

Эң акырында, Темиркул Үмөталиевич, Сизден бир маселе боюнча оюңузду билгим келет. Албетте, сөз “ак ыр” жөнүндө баратат. “Акындарга үч суроо” деген талкууга сиз дагы катышып, ак ырды “жат короого келген эчкидей” деп айтканыңыз эсимде. Мына эми, дал ушул азыр да ак ырдын абалы кандай, ошондой эле жат короого келген эчкидей чочуркап турабы же үйүр алып, “үйрөнүп” калдыбы? Деги ак ырдын кыргыз поэзиясында кандай перспективасы бар?

Т.Үмөталиев: Ак ыр жөнүндө өз оюмду өзгөрткөн жокмун. Биринчиден, кыргыз тилинин түзүлүшү, кыргыз тилиндеги басымдардын сөздөн орун алышы (азыркы муунда гана кезигиши) ак ыр жазууга мүмкүндүк бербей келе жатат. Орус тилинде басым сөздүн ортосунда, ал турсун, биринчи эле муунунда да учурайт. Ошол үчүн, ыр сабынын акыркы муундары уйкашпаганы менен, ортосунда же башында уйкашат.

Экинчиден, ак ырды баштаган С.Эралиев азыр толугу менен кайра Пушкиндин силлабикалык ыр түзүлүшүнө өтүп алды. Бир учурда Сүйүнбайды ээрчип, ак ырга кызыга башташкан М.Абылкасымова, Т.Кожомбердиев, С.Урмамбетов ж.б. да кайра өз короосуна келишти. Ак ырлардын короосунда Рамистен башка эч ким калган жок. Мына дал ошол үчүн кыргыз поэзиясында ак ырдын келечеги аз го деп ойлоймун.

К.Асаналиев: Бул маселе боюнча дале болсо Сиз экөөбүздүн позициябыз эки башка бойдон калат окшойт. Эгерде “ак ырды” жалаң гана уйкаштыкка байланыштырбай, көркөм ойлоого, чындыкты көркөм өздөштүрүүгө байланыштырып кеңири карасак, менин оюмча, ак ырдын кыргыз поэзиясында перспективасы кеңири. Деги мунун чечилишин келечектен күтө туралы.

К.Асаналиевдин “Өрдөн өргө” китебинен

К.Асаналиев: Мындан бир нече жыл мурда “Вопросы литературы” журналында совет поэзиясынын көрүнүктүү чебери М.Исаковскийдин “Качанга чейин?…” деген өтө курч макаласы жарыяланганы эсиңиздедир. Акын ал макаласында орус совет поэзиясынын өсүштөрүн белгилеп, анда сөзсүз зор таланттардын бар экенин айтып келип, өзүнүн макаласынын пафосун поэзиядагы терс көрүнүштөргө, ырдагы маанисиздикке, графоманияга арнаган эле. Мына эми дагы ошол эле “Вопросы литературы” журналынын өткөн жылкы санында сынчы В.Соловьевдин макаласы менен азыркы учурдагы орус поэзиясынын ал-абалы, өсүш традициясы жөнүндө дискуссия ачылып, азыр да уланып жатат.