Өрдөн өргө

Т.Үмөталиев: Тоолорду жазба дегим келбейт. Тоо – пейзаж, тоо кооздуктун падышасы. Анын үстүнө биз – тоодо туулуп, тоодо жашаган элдин урпактарыбыз. Ата-конушу менен ким сыймыктанбасын… Бирок, жаш акындар турмуш чындыгын таамай көрүшсө кандай жакшы болор эле. Азыркы кыргыз илгеркидей көчмөн эмес. Көпчүлүгү эмгекте, мейкин түздөрдө, аппак кыштактарда, көрктүү шаарларда жашап, завод-фабрикаларда, курулуштарда, кызылча жана пахта талааларында, жемиш бактарында жана жүзүмзарларда иштешет. Эл тиричилигинин басымдуу бөлүгү өнөр жайлар болуп калды. Келечек болсо – өөрчүгөн өнөр жайлуу республиканы көргөзүп турат. Ошон үчүн окурмандарды тоого чакырбай, төмөн, эл жайнаган эмгек казаны кайнаган жерге чакыруу керек. Акын деген доордун жар чакыруучусу экенин унуткан болбойт эмеспи.

Ал эми Алыкулдун “Тоо жоготтум” деген ырындагы күтүлбөгөндүктү ар бир акындан талап кыла берүү да туура эмес.

К.Асаналиев: Мен Алыкулдун “Кыргыз тоосу” деген ыры жөнүндө айтып жатам. “Тоо жоготтумду” да ошол ырдын катарына коюп, “көркөмдүк күтүлбөгөндүк” маанисинде караса болот.

Т.Үмөталиев: Бардыгы эле ошол деңгээлде турса, анда Алыкул көптүн арасында көрүнбөй калмак. Албетте, талап кылуу жакшы. Үмүт кылуу да жакшы. Бирок жомоктогудай баары көз ачып жумганча боло калбасын эске алуу керек.

К.Асаналиев: Биз жогортодо поэтикалык “күтүлбөгөндүк” деп поэтикалык ачылыш жөнүндө эле айттык. Ушул маселе боюнча мени көптөн бери бир нерсе ойлонтуп жүрөт. Билесиз го, кийинки мезгилде “Нарын дептери”, “Ысык-Көл дептери”, “Ош дептери”, “Украина дептери” деген сыяктуу ат менен ырлардын циклин жазуу өзүнчө салт болуп кетти. Булар негизинен акындардын ошол жерге барып келүүсүнөн (командировка, юбилейлик той ж.б.) жаралган ыр. Ал ырларда көбүнчө акынга таасир калтырган окуя, жер-суунун көрүнүшү, кызыктуу адамдардын элеси сүрөттөлөт. Конкреттүү мисалдын зарылчылыгы жок го. Анткени биз андай ырлардын жазылышына каршы чыгып жатканыбыз жок. Ал ырлар да өз кызматын аткарат өңдөнөт. Ошондой болсо да, бизди тынчсыздандырып жаткан бир ойду айтпай коюуга болбойт. Биринчиден, бир барып келген жерден бир дептер ыр алып келсе, поэтикалык ачылыш дегенибиз оңой нерсе болуп калбас бекен. Экинчиден, маселен, “Сокулук дептери”, “Жыламыш дептери” деген сыяктуу жаза берсек поэзия сөзү коромжуга учурап калбайбы.

Т.Үмөталиев: Бул дептерлерди мен окуп жүрөмүн. Муну башташкан орус жолдоштор болушкан. Биздин жаштардын Ош жана Сокулук дептерлеринин көп жакшы болбой жаткан себеби: ошол өздөрү таппай бирөөлөрдү ээрчигендикте болушу мүмкүн? Бул деле көрүнүш эмес. Жыйнактардан башка дагы бир начар жөрөлгө башталды. Кийинки кездерде ар кимдер өзү жашаган жерлеринин атынан ырлар-күүлөр чыгарып алышып, асмандата ырдап жүрүшөт. Бул өзү “Ата-Мекен” дегенди тар түшүнүп, жер-жерге бөлүшүп алышкандык болбосун?

К.Асаналиев:Принципте белгилүү бир крайдын, жердин кооздугун даңазалап ырдоого каршы чыгууга болбойт деп ойлоймун. Бирок, маселенин баары ошол ырдын жалпылагыч көркөмдүк күчүндө. Ал жөн эле мактоо болбостон, ошол жер табиятын Ата-Журттун бир бөлүгү катарында даңазалаган ыр болууга тийиш.

… Ошентип, мен Сиз менен болуп жаткан маегимдин негизги учугуна келип такалдым. Сөз жаш акындардын изденүүсү жөнүндө болмок. Изденүү касиетин алардан алып коё албайсың. Сөзсүз изденүү бар. Алар көбүнчө эл, жер, турмуш, сүйүү жөнүндө медитативдик, философиялык ырларды жазууга умтулат. Изденүү, маселен, К.Жуманазаровдун “Тогуз кайрык”, Ж.Мамытовдун “Убакыт”, С.Акматбекованын “Алыскы талаалар”, А.Өмүркановдун “Мөлтүр сезим” ж.б. китептерине мүнөздүү. Бирок ошол изденүүнүн алгачкы күүсүнөн болуш керек, кээде аша чапмайлык да кездешпей койбойт экен. Ошол эле биз жогоруда эскерткен Ж.Мамытовдун бир ырында катары менен “Лазер нуру”, “Сызыгындай чагылгандын”, “Жогорку вольт” деген салыштыруулар, аныктамалар кездешет. Поэтикалык эффектиге кызыгып кеткени сезилип турат. Же мындай деген ыр саптарын окуйбуз: