АЙКӨЛ МАНАС БАЯНЫ

Манастын туула элегиндеги бабалары

Түп атасы Түгөл кан,

үбүнөн Кыдыр даарыган,

Башкы атасы баары кан,

Башынан Кыдыр даарыган.

Түнөп өткөн жерине

Түптүү мазар орногон

Муну түбүнөн кудай оңдогон.

Басып өткөн жерине

Базарлуу калаа орногон,

Муну башынан кудай оңдогон.

Он эки бирге кол берип,

Калыйпадан кат алган,

Муну менен зайыппуруш аталган.

Түп атасы Бөйөн кан,

Бөйөн кандан Чаян кан,

Чаян кандан Огой кан,

Огой кайдан оңойдур

Муну менен беттешкен

адам жоголгон.

Сомдуктун суусун бойлогон,

Огойго согушкан адам сойлогон,

Атасынан бабасы

Арысландын тукуму

Ичсе канга тойбогон,

Огой кандан Балакан,

Балакандын баатыры,

Канча жерге тараган,

Каяшаяк бергенди

Кармап алып сабаган.

Эңкейтип адам албаган,

Бет алып менде барбаган,

Балакандан Каракан,

Кайраттуу, мыктуу, заары күч,

Бу да катылганды кылган түз,

Кыргыздан тарап туулган,

Мунун кайратынан жан чыгып,

Кытайга салган чуулган.

Кайраттуу, мыктуу, заары күч,

Бу да катылганды кылган түз.

Каракан ээлеп турганда

Мейманкана беш сарай,

Берендин жайын сураба,

Мунун белгилүүсү бир далай,

Билеги жоон, таш жүрөк,

Каракан болуп аталып,

Ал дагы бир мүчөлүү бадирек,

Айзакерден артык эр,

А дагы катылганды кылган түз.

Айбаты бийик, заары күч,

А дагы ааламга чыр салган,

Ал Каракан өлгөндө,

Кайра келбес чын жайды,

Ошол киши көргөндө,

Аргын менен кыргыздын

Кереге-уугун кыйратып,

Кытайдан Молто кан чыгып,

Келин-кызын ыйлатып,

Кылымга татып чатагы,

Алөөкө деген да чыгып,

Балбандарын шайлашып,

Балбанын мыктуу камдашып.

Аргын, кыргыз аралаш

Өзөн бойлой конгондо,

Каракан өтүп дүйнөдөн

Өрт өчкөндөй болгондо,

Каяшаякка жан калбай,

Каяша айтып коюуга

Калың журттан ал калбай,

Кытайлардын Молто кан,

Калайманды баштады,

Каяшаяк бергенди

Койбой кырып таштады.

Алымын артык жороду,

Кайра айтып койгонду

Кызыл канга боёду,

Кылча жанды койбоду.

Кайраттанып алганда

Калың кыргыз, аргындын

Каны суудай ташыды,

Каракан түшүп эсине

Калың журттар жашыды.

Кара калмак, манжуу журт

Каарын салып узду алды,

Олжо кылып оңбогур,

Беш көкүлдүү кызды алды,

Талдын баарын сулатты,

Тамдын баарын кулатты,

Такыр чаап алды эми

Акыр татыр заманды,

Журт башына салды эми.

Түтүнгө алман салганы,

Тутанып кеткен бул доңуз

Такыр жыйып алганы.

«Ай, Каракан, өлбө - деп,

Бул өңдөнгөн кордукту

Мендесине бербе! » - деп,

Калайыктын баары ыйлап,

Карып калган чал ыйлап:

«Эртең тартып алат» - деп,

Ойноо өспүрүм кыз ыйлап,

Кан талоосу бек азап,

Кандан калган кыргызды

Камчыга ченеп бөлүптүр,

Молто менен Алөөкө

Арага мыктап алыптыр,

Азапты бекем салыптыр,

Алы жок, алсыз кыргызга

Түтүнгө асый салыптыр,

Түгөнүп кеткен ал чочко,

Такыр жыйып алыптыр.

Аргын менен кыргыздын

Жаккан отун өчүрүп,

Жабылта баарын көчүрүп,

Ал Каракан өлүптүр.

Каяша берген киши жок,

Аргын менен кыргызды

Кечээ камчыга ченеп бөлүптүр.

Аргын менен кыргызды

Астын бапан айдаптыр,

Алсыратып ал журтту

Түк койбой баарын жайлаптыр.

Каарланган капырга

Же кармап берер мал калбай,

Же каяша айтар жан калбай,

Тополоңу тоз болуп,

Токтобой качып кайран журт,

Капаланып кайгырып,

Калк айласын табуучу

Каракандан айрылып,

Айласын таппай быркырап,

Кан өлгөндө эки кан

Кайратты мыктап салыптыр,

Кара кылбай калың журт,

Капкайда тентип алыптыр.

Алымына чыдабай,

Бирөө тентип Алтайга,

Бирөө тентип Каңгайга,

Бирөө тентип Урумга,

Бирөө тентип Кырымга,

Элсиз эркин жер калып,

Каны жок, каңгып эл калып,

Каракандын катыны

Кара кийип тул калып

Каракандын өзүнөн

Казына толгон бул калып,

Каракандын сегиз уул,

Мунун баары жаш тегиз уул,

Бул Каракан өлгөндө

Боортокто баары жаш калып,

Болбогон баары мас калып,

Атасы өлүп жаш калып,

Ошо Каракандын сегиз уул

Кээси жалкы, кээси эгиз,

Мунун эрдиги журтка эң тегиз.

Калайыктын баарысы

«Жетим балдар чоңойсо

Мунун бир байдасы тиер» - деп,

Тилек кылып жүрүүчү.

Атасы Каракан кан эле,

Каракандын сегиз уулу бар эле,

Аман жүрүп чоңойсо,

Ажыратып кыргызды

Ала турган бала эле,

Балдардын эрени Жакып, Улак кан,