Поэзиядагы граждандык пафос үчүн!

Ырас, курбум, акын болдуң жашыңдан,
Ырас, курбум, акындыгың ашынган,
Бирок, курбум, ал талантың уялчаак
Ала-Тоонун аскасына жашынган.
Байрон, Пушкин, Лермонтовдон эмнең кем?
Бирок, курбум, чыгалбадың айылдан!

Жоомарт.

Кыргыз поэзиясынын башаты абалкы замандардын түпкүрүнөн башталса да, анын кадыресе жазма салттары бар поэзияга айланганына саналуу гана жылдар болду. Ушундай кыска мезгилдин арасында элибиз кунарсыз жайдак элеттик коомдон азыркы доордун прогрессивдүү тепкичине чапчаң секирип өткөн сыңары поэзиябыз да фольклордун потенциялдуу мүмкүнчүлүктөрү чектелген жапыс деңгээлинен кадимкидей дүркүрөп өнүккөн жазма адабияттардын деңгээлине көтөрүлдү. Азыр кыргыз поэзиясы көркөм сөздүн азоо стихиясын кылдат багындырып, чеберчиликтин бийик даражасына көкөлөп чыккан устат акындары, эстетикалык сезими назик ар кандай окуучунун моокумун кандырып, толук алымсындыра алчу ажайып поэтикалык чыгармалары, канат күүлөгөн жаш таланттарга нуска болууга татый турган жакшы салттары менен сыймыктана алат.

Социалисттик коомдун көзгө илешпей таскактаган арымы менен үзөнгүлөш жүрүп, элдин героикалык бай турмушунун маанилүү, актуалдуу маселелерине илбериңки жооп берип, доордун духуна, анын улук идеялары менен тенденцияларына айкалыша үн кошуп келгендиги кыргыз поэзиясындагы ошол жакшы салттардын урунттуу жышааны.

Белгилүү акындарыбыздын дээрлик баары айыгышкан күрөштүн, чыгармачылык эмгектин, коомдук окуялардын, элдин мазмундуу турмушунун кайнаган базарына аралашып, өз заманы менен кошо жашап, ата-журтка таасирдүү сөздөрү аркылуу адал кызмат этип, доордун мүнөзүн, духун, багытын аздыр-көптүр айкын чагылта алган бийик граждандык пафостун татынакай поэзиясын жаратышкан.

Муну биз кыргыз совет поээиясынын тарыхына баштан-аяк көз жүгүртүп өткөндө да, же айрым акындарыбыздын чыгармачылык жолуна назар таштап көргөндө да дароо баамдай алабыз.

Жыйырманчы жылдардагы поэзиядан ошол учурдагы коомдук турмуштун элеси (албетте, бүдөмүк болсо да) көрүнбөйбү? Күрдөөлдүү отузунчу жылдар кайсы гана акындын чыгармачылыгында өзүнүн терең изин калтырган жок!

Маселен, аксакалыбыз Аалы Токомбаевдин жыйырманчы жылдардын аяк чениндеги публицистикалык мүнөздөгү жалындуу ырлары («Кошоевге», «Жарамазан» жана башка) биздин адабияттын тарыхында орчундуу орунду ээлеп, азыр да окуучунун делебесин козгоп, толкундатат. Ырас, ал ырлардагы көркөмдүк касиет азыркы деңгээлге салыштырганда төмөн, поэтикалык ыкма да назик, чебер эмес. Андай болгон соң алардын мааниси, кубаты, таасири эмнеде?

Биринчиден, алар чыныгы таптык позициядан туура идеялык багыт, зор эмоциялык күч менен жазылып, ал кездеги окуучунун жүрөгүнө шыдыр жол тапкан жана  өзүнүн тарыхый миссиясын абийир менен аткара алган; экинчиден алардан ал учурдагы таптык күрөштүн саясий турмуштун «абасы», атмосферасы кадимкидей сезилет, доордун духу менен пафосу, совет бийлиги үчүн жанын үрөп күрөшкөн тайманбас жаш адамдын (лирикалык каармандын) кебетеси айкын байкалат. Мындайча айтканда, доордун пафосу менен акындын пафосу коюн-колтук алышып, айкалышып кеткен.

Жусуп Турусбековдун поэзиясын алып көргөндө да ушундай жыйынтыкка келебиз. Анын эмоцияга бай, кирсиз таза, жалындуу, жүрөктөн оргуштап кайнап чыккан «Энем» аттуу поэмасы өз учурунда жаштардын колунан түшпөгөн, ооздон-оозго көчүп жатталган чыгарма болушунун себеби кайда?

Таланттуу акын өз доорунун экономикалык жана саясий турмушундагы орчундуу белгилерди кыраакы баамдап, эски менен жаңынын ортосундагы күрөштүн мазмунун туура кармап, учурдагы актуалдуу маселени көтөрүңкү темперамент менен таасирлүү, ылайыктуу поэтикалык формада айта алган. Жусупка замандаш жаштар поэмадан өз кебетесин, өз образын ачык көргөн, өзүн толкундаткан ойлорду, идеяларды тапкан; акындын курч сөздөрү жаңы турмушту куруп, эскилик менен күрөшүүдө аларга колунан келген жардамын көрсөтүп, шык берген. Турусбековдун азыркы жаш акындар жерип жүргөн «күндөлүк темага» арналып жазылган «Терим күүсү», «Тилек», «Ук, жер жүзү!» деген ырлары бат эле өз маанисин жоготуп, унутулуп калдыбы? Тескерисинче, алар азыр деле кадимкидей дилгирлик менен окулуп, элдин сүйгүнчүк ырлары болуп келатат.