Менин ырым: Тандалмалар

«Байгеден байтал чыкпайт», – деп
Басынтып Манас сүйлөгөн,
Көбүрүп суудай толкуду
Көрбөгөн мындай дүйнөдөн...

Кылчайып найза сундуруп
Кызыкты эжең баштамак,
Арага Чубак түшпөсө
Арстанды сайып таштамак.
Айтылуу Сайкал ал ошол!

– Уулдары түгүл кыргыздан
Ургаачы кыраан төрөлгөн,
Садагам, балам, үлгү алгын
Зардалым Сайкал эжеңден!

– Кадимден бери казатка
Качырып кирген элиң бар,
Уу болуп жоого чачылган
Ушундай укмуш тегиң бар,
Учуна чыгып душманды
Уйпалай турган эбиң бар!

– Алдыңан чыккан жыланга
Ажалдын чогун кызганба,
Кара чаар жолборстой
Кайрылып тийгин душманга,
Айбыгып тизе бүкпөгүн
Артыңдан сүрөр биз бар да!..

– Абакең Манас баатырдын
Арбагы барат сен менен,
Зардалым кыргыз калкынын
Салмагы барат сен менен!

– Кылчайып качпас кырк чоро
Кылычы барат сен менен,
Кызыкты салып душманга
Кырышы барат сен менен!

– Жылоодон алып жетелеп,
Жыгылсаң өйдө жөлөйүн,
Машыккан жайым бар эле
Майданга баштап жөнөйүн!..

Кан агып суудай оргуган,
Казатка бара жатасың,
Алакан жайдым, кулунум,
Арстандар берсин батасын!..

Карыя муну айтканда,
Калың журт гүлдөй кулпунат,
«Басынтып жоону жеңгин», – деп,
«Бактылуу болуп келгин», – деп
Батасын берди чуркурап...

Ак мөңгү эрип эзелки
Суумдан иче кечкин дейт,
Ачылган гүлдөр жүгүнүп,
Аралап терип өткүн дейт,
Кучагын жайып Ысык-Көл,
Салкындап түшө кеткин дейт.

Асмандап турган чокулар
Ар дайым чыга кеткин дейт,
Тоодогу булбул тил безеп,
Токтогун, уга кеткин дейт.
Токтогул сунуп комузун,
Толкутуп күүнү черткин дейт.

Алдыман чыгып бөбөктөр,
Агатай аман баргын дейт

Энелер айтып алкышын,
Эңишке сени салдым дейт,
Кулдукка бизди калтырбай
Куткарбай жоону сайгын дейт.

Башымды өйдө көтөрүп,
Бакайды таппайм издесем,
Алдымда буудан токулуу,
Алыска сапар жол кетем,
Өңүмдө көргөн иш экен
Үргүлөп жатып түш десем.

Кыздын канаты

Алыскы тоонун боорунда абышка кемпир болушат. Алардын эркелетип баккан Сырга деген жалгыз кызы болот. Сырга учкучтар мектебин бүткөрүп чыгат. Сырганын ата-энеси жайлоодо колхоздун малын баккан атактуу кишилерден болот.

Сырганын энеси катуу ооруга учурайт. Чек арадагы биздин аскерлердин командованиеси тезинен жардам сурап, борборго кабар кылат. Борбор самолёт жибермек болот. Бирок, учкучтардын эч кимисине алыскы тоонун арасы тааныш эмес, конуучу аянтчаны таап кону кыйын. Картаны караганда Сырга өзү төрөлүп өскөн жайлоо экенин билет. Ал жердин түзү, кыры Сыргага тааныш. Учууга Сырга суранат. Поэманын бул бөлүгүндө Сырганын жерине учуп барып, оору энесин ажалдан куткарып алгандыгы айтылган.

Асманда сызып баратып,
Алдына Cырга карады,
Жаштыкты өскөн тааныш жер,
Жазбастан баарын санады.

Көчкөндө жүктөр кулаган,
Кыяны Cырга тааныды.
Көгүчкөн салган көк жарга
Уяны Сырга тааныды.

Жыландай жаткан ийрилип,
Жолдорду Сырга тааныды.
Күүгүмгө чейин гүл терген,
Жондорду Сырга тааныды.

Жашынмак ойноп бекинген,
Таштарын Сырга тааныды.
Алдастап булак аскадан
Акканын Сырга тааныды.

Жашында ойноп жүргөн жер
Шаттыкка салды Сырганы.
Чабытта куштай айланып,
Шаңданып Сырга ырдады:

– «Жомокто ишти чын кылган,
Керемет менин заманым,
Ак кептер учуп жетпеген,
Асманда кетип барамын.

Кыбырап жүргөн жаныбар,
Кызыгып мага карагын.
Көк зоодон эргип чуркаган,
Кийиктер, мага карагын.

Көз жетпей көктө чиренген
Бийиктер, мага карагын,
Күнчүлүк жерге талбаган,
Күлүктөр, мага карагын.

Асылса душман бузалбас,
Аскадай таалай тургузган.
Алдынан чыкса калың жоо
Арстандай чапчып ыргыткан,
Алдейлеп мени өстүргөн,
Айланамын кыргыздан».

Салкындап соккон шамалга
Жайкалган жайдын тулаңы.
Жадырап гүлдөр ачылып,
Жайлоонун толгон убагы.

Булутсуз асман көгөрүп,
Толкунсуз көлдөй көрүнгөн.
Колхоздун айлы мемиреп,
Күн нуру көктөн төгүлгөн.

Күркүрөп жаткан дайранын
Кулагың тунат шарына.
Чар тарап толуп жайнаган,
Жайлып жаткан малына.

Айыл четинде өргөөнүн
Ичинде элдер топтолгон.
Кыңкыстап алсыз үн чыгат
Кыйналып жаны онтогон.

Оорунун башын жөлөгөн,
Карыя баткан кайгыга,
«Кантемин, эмне болом? – деп,
Кабарды салган айлына.

Кемпирдин кетип шайманы
Үзүлүп кете жаздады.
Алагар көзүн алайтып
Арманын айта баштады: