ЖАНЫЛ МЫРЗА

(поэма)

Болуптур бир сонун күн бизден мурун,

Чынында эң сонун күн билем ал күн.

Күү тартып, күңгүрөнүп айтса кары,

Эрксизден ууландырат эр жүрөгүн.

Комуздун үч кулагын толгоп салып,

Тозоктун уулуу, зардуу күүсүн чалып.

Үн менен ый аралаш солкулдаса,

Энтигип, өткөн күнүн эсине алып.

Беш бармак, жыгач тырмап аламы урса,

Жаш бийлеп, ак сакалдан жерге тамса,

Жаш жүрөк аны көргөн ууланбайбы,

Не курдуу эзилгисиз таш болсо да.

Бирок да ал күн кай күн билди бекен?

Билишсе, урматташып жүрдү бекен?

Же жай күн келип кеткен бири көрүп,

Эссиз журт эселектик кылды бекен?..

Антишсе, кары жашы неге тамсын?

Үч ичек арман күүго неге салсын?

Өткөн күн кадырданбай калган болсо,

Жалындап жаш жүрөгү неге жансын?

Өткөн күн укканга бир көргөнгө бир,

Сакталмак, ардакталмак жугузбай кир.

Зардуу сөз, долу комуз мактай бермек,

"Сагындым, саргардым” деп жетишсе тил.

Күндөр жок ал күн менен катардашкан,

Ал күн жок, бизден кеткен,

мунарды ашкан

Тек гана мен жолоочу куш качырган,

Ыр ырдап, көктү карап көңүлүн баскан… …

Куушуруп жетсе куучу күздүн күнү,

Кан качып, өсүмдүктүн өчсө өңү.

Чыкылдап темир аяз бийлеп алып,

Бир жактан ич бышырса узун түнү.

Белиңден кыял ташы баскан кезде,

Угулса кулагыңа комуз үнү.

Элөөрүп, эт жүрөгүң издер беле,

Ыраакта, алда кайда тарткан күүнү.

 

Күү уксам, күңгүрөнгөн, күүгө салган,

Угулсун мейли ыраактан, алда кайдан.

Өткөндүн бирин койбой терип айтып,

Далилдеп долуланса комуз жазган.

Элирбей эт жүрөгүм жатмагы жок,

Эрте-кеч өткөн күнүн ойлой азган.

Дениңе кан жүргөн соң көкүрөгүң

Эркиндеп дем албайбы жараланган.

 

Мойну узун күздүн түнү… уйкум качты,

Чубалжып учсуз, түпсүз кыял басты…

Кысылып көкүрөгүм, алым куруп,

Оодарды түпсүз кыял бербей башты.

Талаада темир аяз дооран сүрүп,

Чыгарбай күндүн көзүн таң да атпады.

Угулуп чалган комуз алда кайдан

Умачтай түн ортодо көзүмдү ачты.

 

Мен турдум, тышка чыктым… ай арасы,

Болгондой туманданган тоонун башы.

Ичинен ала булут шилеп өтүп,

Ак айдын убайымдуу көз карашы.

Кыроого үстү-башын чылк оронуп,

Кийгендей күмүш кымкап сайдын ташы.

Короолой из түшүрүп түлкү, бөрү

Эичилеш жазылгандай шыбагасы.

 

Мен кеттим комуз үнүн уккан жакка,

Изүүлдөп муңдуу табыш чыккан жакка.

Кез болдум узабастан бир базарга

Иликтеп чалган күүгө жеткен чакта.

(Сурасаң, көргөн базар маани жайын

Анчейин майда-чүйдө алып сатма.)

Абышка комуз чалган дөңгө чыгып,

Көзүмө элестеди оң кол жакта.

 

Абышка башын салган, комуз чалган,

Ыйлаган, күңгүрөнгөн, чалганы арман,

Чоң кисе белиндеги оттук, майлык

Белгиси бизден мурунку элден калган.

Укмуштуу кебетеси таң калардык,

Кабагы кере карыш салаңдаган.

Бир туруп дубана деп кыял кылсам,

Алдында белгиси жок жоолук жайган.

 

Комузун абышкабыз көп какшатты,

Бир эсе капкактарын такылдатты.

Бир эсе каргылданган үнүн кошуп,

Тозоктун уулу, зардуу күүсүн тартты.

Эзелден алдамчылык кылган базар

Келгендин көзүн боеп алдап жатты.

Бардыкка коюлбаган тең тараза,

Бири алдап, пайда көрүп, бири алдатты.

 

Абышка туруп кетти комузду алып,

Ичинен чалган болуп кыңкылдатып.

Артынан көзөмөлдөп мен да түштүм,

Турдум да бир азыраак таңга калып.

Абышка бир дөбөдө урду мандаш,

Токундум мен да мандаш бирге барып.

Жайымды сурамжылап отурду да,

Жиберди узун сабак күүгө салып.

 

Максатым эмес менин сыйкырдамак,

Ыр ырдап, көпчүлүктөн мал жыйнамак.

Кур жерден калпты, чынды койгулатып,

Максатым эмес жана элди алдамак.

Түбүндө чын максатым комуз чалмак,

Кеткенди унутулуп, эске салмак.

Магнасы өткөн күндүн бул эле деп,

Болгонду угуучуга баяндамак.

 

Өткөн күн деп айтканда эки маана,

Экөөнүн бири жаштык бул го даана.

Жаштыктын гүлдүү күнүн сөз кылышат,

Көбүнчө ургаачы, эркек өз-өз араа.

Жыргалдуу өткөн заман эске түшсө,

Жүрөгү түшүнгөндүн тегиз жара.

Өзгөчө көңүл кургур көп чайпалат,

Көргөн соң баспаганын тең тараза.

 

Өткөндүн максат эмес айтуу баарын,

Айтууга терип баарын, жетпес да алым.

Комуздун үч кылы өзү алдейлесин,