ЖАНЫЛ МЫРЗА

Басканда сары убайым, санаа жарым.

Тереңге кумарданган киши болсо,

Тыңшасын тереңирээк комуз зарын.

Жол тозгон эрме чөлдө саятчыга,

Сүйлөсүн долу комуз Жаңыл жайын…

 

Тартты да насыбайын кончтон алып,

Какшанды керип, толгоп, күүсүн чалып.

Бетинен Ысык-Көлдүн толкун токтоп,

Карашты ак балыктар көзүн салып.

Жоготуп убайымдуу көз карашын,

Ак Ай да күү тыңшады нурун чачып.

Боорунда Ала-Тоонун алтын булак

Чыдабай а да ырдады үн алышып…

II

Боорунда Ала-Тоонун кимдер болгон?

Эркиндеп кимдер көчүп, кимдер конгон?

Балпайып, бай-байбиче ырыс күтүп,

Жайылып этек-жеңи кимдер оңгон?

Бейпилде, берекеде жаткан элди

Баш болуп, башын кармап ким колдогон?

Жери күр, эли түгүл жаткан болсо,

Ак муздан неге Ала-Тоо селде оронгон?…

 

Боорунда Ала-Тоонун жел ойногон,

Жел менен эркин кыргыз эл ойногон.

Балпайып бай, байбиче ырыс күтүп,

Жайылып этек, жеңи куунап оңгон.

Бейпилде, берекеде жаткан элди

Бүтүмгө чыбык кырккан бий колдогон.

Бийлери берекелүү куруган соң,

Башына Ала-Тоонун ак боелгон.

 

Калың журт мисалга алса бийдин бирин,

Биринчи кезекке алат Тагай бийин.

Заманын Тагай бийдин айтып, айтып,

Кетирет ошо менен көңүл кирин.

Өзгөчө узун сабак сөздү айтышат,

"Акылы болуптур–деп, жандан ирим”,

Тагайдын урпактары: Түлкү, Үчүкө

Сүйлөнөт булардан соң Жаңыл кийин.

 

Күндөрүн Түлкү, Үчүкө кимдер болгон–

Күндөргө салыштырып болжолдогон.

Ад күндөр теңештирбес тизгинсиз күн,

Кур жүргөн кулан менен бирге ойногон.

Эриккен эр тилеги ал күндөрдө

Өзүнө максат кылып жолго койгон.

Серпишмек, бак жеңишмек баатыр менен

Менменсип чыгып турган оңдон, солдон.

 

Бир тууган Түлкү, Үчүкө ири жүрөк,

Сүрдөбөй сүрдүүлөргө сунган билек.

Максатты эрдик менен актап алуу

Мурунтан аларда да өткөн тилек.

Бирок да бардык тилек өз ордунан

Эч качан чыкмак эмес жүргөн тилеп.

Бирөөнүн зоболосу көтөрүлсө,

Бирөөнүн ташын кетмек четке шилеп.

 

Жаз күнү эл жайлоого көчүп жатты,

Эл менен Түлкү үйү да жүгүн артты.

Ал күнү атка минген Түлкү үйдө жок,

Жүк артты, келинчеги токуду атты.

Бирок да же унутту, же атайы

Алданып иштеген жок бир кызматты.

Озунуп кайненесин атказбастан,

Бешигин эңди дагы жолго тартгы.

 

Турмушта чоң маселе кары баркы,

Сыйламак жаш карысын элдин салты.

Өзгөчө ата, энесин көп сыйласа,

Жайылмак ошо менен бала даңкы.

Бирок да уул төрөсө мурункудан

Турмушка салмактанмак катын баркы

Дурус ак жат сыйласын, урматтасын

Болбосун карынын да бузук алкы.

 

Калың көч чубалжыган тоого карап,

Сулуу көч кызыл-тазыл салган жарык.

Алды, арты өңү сулуу, жыбыр, жыбыр,

Бараткан жылкы чубап, кой чуркурап.

Кең талаа уккулуктуу күүгө толуп,

Ботосун боздой, боздой төө буркурап.

Жан тойгус сулуулукту кошоматтан,

Байланган көөкөр, көнөк шарак-шурак

 

Болгондо Түлкү келди бешим убак,

Какшанды көч үстүнөн кемпир кер жаак:

"Колунан баланы ал да балам болсоң.

Жоготкун көч үстүнөн кетсин бейбак”.

Жубайын ат, төө менен жолго салды,

Алмакка энесинин сүтүн актап.

Түйүнүн болгон чатак сураган жок,

Калды да капалыгын ичке сактап.

 

Ошондо жетим калган ушу Тынай,

Чоңойгон эмчек эмбей, ыйлай-сыктай.

Жалындай жар ортосу муз турбайбы,

Иштесе зулум тагдыр так ушундай.

Алган жок Түлкү кабыл үйлөнүүнү,

Айтса да теңтуштары нече курдай

Жаш жүрөк күйүп жанып, аза күттү,

Сыр айтпай, тартып убай эки жылдай…

 

Маселен кандай жакшы жазгы учуру,

Түшкөндө жашыл гүлгө күндүн нуру.

Жоготуп жаздын чөбү, жашыл гүлүн,

Багынат күз келгенде учуп сүрү.

Байкасак, акыл жеткис таң калардык,

Экен го табийгатта миң кубулуу.

Баарына кожосунган адам уулу

Турбайбы а да эрксиз турмуш кулу.

 

Отуруп түлкү узакка аза күтүү,

Үзүксүз ойлор-ойлор күндөр өттү.

Жаңылып катын албай кайгы менен,

Өмүрдү оздурмакка ойлор кечти.

Түлкүнү акырында турмуш жеңип,

Саргарткан табышмакты Жаңыл чечти.

Какшаалда хандык курган кыз Жаңылды

Алууга катындыкка ойго кетти.

 

Алганда кыз Жаңылды кудаламак,

Ою жок ат чаптырып, той жасамак.