Жолборс терисин кийген баатыр

Анда Автандил: «Күн дегениң жок макташ»,
Сендей шерге келе албасмын катарлаш.
Жексен болуп жер алдында жатса да,
Өз өңүнөн өчмөк эмес каухар таш,
Өлүп калсак бир көмүлсүн сөөгүбүз
Кайда болсо бирге болсун азиз баш.

Күтөт мени, күтмөк мени ашык жар,
Үмүт үзбөйт, өтсө дагы көп жылдар.
Мен барганча, колум турмак эсен-соо,
Душман өтпөс, чеп согулган алтын шаар.
Аттаналы ташын талкан кылалы,
Айтчы, досум, сенин кимде өчүң бар?»

Тариэл шер: «Курбум, кандай сөз табам?
Кубангандан жашыбазга жок чарам,
Ыраазымын, досум, сага айтаарым:
Бул жүрөгүм сага болсун байланган,
Кайда сүйүү, үзсө торду карматпас»
Кабылан шер мукактанып деди араң.

Сөзүн улап: «Сен ак кулу жарыңдын,
Ал билбесе, тагдыр билет бардыгын.
Сүйүү күчү өзү калыс, биз эмес,
Ошондуктан аманын күт жаныңдын.
Эми курдаш сырымды айтып берейин,
Арасында күйүп кызыл жалындын».

Теребелди басып калды жымжырттык,
Асмат турду кара көзүн кылгыртып.
Тариэлде дайра сырлар ачкычы,
Бир саатча эки ортодо тымтырстык...
Бул үчөөнү учкул санаа мингизип,
Алып чыкты жер дүйнөнү кыдыртып...

«Асмат, боорум, сыр кулпусу сен жалгыз,
Күйсүн өөрчүп, жүрөк отун кел тамыз.
Көз жашынан чалкыган көл туулсун,
Аркы өйүзүнө канаттуу куш өтө алгыс,
Өлчөм менен үч жүрөккө бөлүнсүн,
Дос алдында айтылуучу бул парыз».

Дейт Тариэл: «Асмат, бери жакын кел,
Жүрөгүмдөн жалын түтөп чыкса эгер,
Сөзгө кызып, долулансам билерсиң,
Өрттөнбөйүн, муздак суудан куя бер.
Азапты эстеп сен дагы ыйла кошулуп,
Элестесин баштан өткөн-кеткендер».

Күн кылкылдап батып бара жаткан чак...
Күңүрт нурга балкып турду туш-туш жак.
Жоо-жарагын чечип таштап Тариэл —
Бул мезгилде бек катылган... Сырды ачат.
Бирде күлүп, бирде ызалуу чер жазып,
Көз жаш менен мындай деген сөз баштап:

«Кырчын талдын ким кести экен бутагын,
Боз туйгунга ким жайды экен тузагын.
Жаңы гана... өскөн сүйүү гүлүнө,
Суу ордуна кандай таш боор уу чачтың.
Койсоң боло, о, оңбогон шум дүйнө,
Ашыктыктын билбейеиңби убалын».

VIII

ТАРИЭЛДИН АВТАНДИЛГЕ АЙТКАН СЫРЫ

Эмесе, сырды айтайын чын курбулук,
Автандил талаа шери кангын угуп.
Ашыктык — сырдын ушул түйүндөрү,
Ашыктык — оору кылды тумчуктуруп.
Ашыктык — досум менин кууган кушум,
Алдыңда жатпаймынбы алдас уруп.

Муну айтсам тилим сөзгө араң келет,
О, жүрөк сокконун көр, элеп-желеп.
Автандил, күнүм оор, сүйлөө кыйын,
Көздөн жаш кан аралаш тегеренет.
Адашкан гүл бакчадан мен бир булбул,
Ашыктык бардыгына болду себеп.

Айыкпас илдет оору, менин оорум,
Жаралуу, көтөрүлбөйт жерден боорум.
О, курдаш, мен да бирди сүйгөн элем,
Сүйгөнүм калды ичинде темир тордун.
Жете албай акырында мына минтип,
Карчыты талкаланган шумкар болдум.

Жети хан болгондугун Индостанда,
Айтпайын — бул белгилүү бардык жанга.
Акылман алты ханы Индостандын,
Караган жалгыз гана Парсаданга.
Парсадан өзү баатыр, жоомарт келип,
Ала алган ошондуктан кол алдына.

Өзүнчө өкүм кылып, хандык курган,
Нечен жыл доорон сүрүп жашап турган.
Оң колу, алтын чеби Индостандын —
Жетинчи ханы болгон менин атам.
Келген жоо нечен жолу майтарылып,
Экен го — дешип кеткен алп Саридан.

Бир күнү атам элге той өткөзөт,
Жатканы бейиш багы, алтын төшөк.
Дүйнөнү көздөн чууруп, ойлоп келип,
Негедир өзүн-өзү жалгыз сезет.
Деп чечет: «Өзүм барып хандыгымды,
Өткөрүп Парсаданга берсем кантет».

Нөкөрүн Парсаданга бар деп жумшайт,
Дейт атам: «Хан алдында мындай деп айт:
Хандыктын көктөгү алтын казыгысың,
Индостан сен куурасаң, кошо куурайт,
Журтумду, жер-энчимди, бийлигимди —
Алсын деп Саридан хан Сизден сурайт».

Парсадан бул кабарды алар замат,
Ойрот эл* алты ханга жар чакырат.
Бир колу Индияга татый турган,
Кошулду жетинчи хан бали, ыракмат.
Өрлүктөп кут болсун деп жаңы конуш,
Той жасап анан мындай жооп жазат:

(*Ойрот эл — дүйнө жүзүн калтаган эл)

«Саридан Индостандын жылдызысың,
Күчүңө далай ирет түшкөн ышкым.
Калкыма жоо баса албас чеп согулду,
Зардалуу сенин мындай иш кылышың.
Жаш жетти, жол берилсин жаш балдарга,
Жай эс ал, жаа тартуудан кол да тынсын».

Дагы атам улуу жерден орун алды,
Мурунку хан делинген аты калды.
Аскери Парасадандын бир уучунда:
Султаны Индостандын Амирбары*.
Жана да бир милдети саркерликте**
Атамдын өзгөргөн жок алтын тагы.