ЗАРЛЫК

— Ошондой… А то бекер тамак ашаса…

Зарлык кай-кайсыга да жараймын деген жоопту бере берди.

Жаз алды менен талаага чыгып кетти да, кош айдап бүткөнгө чейин кайтып, кожоюнунун үйүн көргөн жок. Кыштай үй жумуш кылып жүргөнү мындан көп жеңил көрүндү.

Өгүз соко. Кабыл алдыңкы төрт өгүздү айдачу. Бир-эки гана сагат тук этип, күндө түн жарымдан турган адамга уйкунун таттуулугу шончолук, кээде кетип баратып каалгып кеткенде арт жагынан:

— Эй!—деген ары сүйкүмсүз, ары катуу, чаңырган дабыш менен көзү чайттай ачыла түшөр эле.

Кош айдалып бүткөн соң, бир айга жетпей Зарлыкты чыгарып жиберди.

Эмки келип орношкон жери Сазановка. Жай ортосу чен. Кыштактын музоосун кайтарат. Түп менен бул экөөнүн аралыгында: Күрмөнтү, Кудургу, Ойтал, Орто-Өрүктү, Чоң-Өрүктү деген кыштактар калган, буларды кыдырып эки арада бир жумадай күн өткөн.

Бирок Сазановкага көп байыр алган жок. Ушул жерде жүргөндө дагы бирөөгө кез болуп, Алматыга карай сызмак болду. Ал өзү ошол жерлик орус экен. Орто жашап калган адам.

— Кийимиң бүтүн, курсагың ток болот. Керек десең акыңды да берем, жүр,—деди бир күнү кечинде, музоолорду жайпатып, кыштакка кирип келе жаткан жеринен, бир көчөдөн кармап сүйлөшүп туруп.

Ошондон Алматыга дейре бир күнү да күндүз жол басканы жок. Аттарын чыгарып отко коюп салып керели кечке уктайт да, дайым түн киргенде жүрөт. Бул эмнеси деп Зарлык таң калып келген. Кийин байкаса, муну жол билбей калсын деген ой экен.

Мында келип кыштап калды. Алып келген кишинин үйү шаар сыртында экен.

Жазга жуук кожоюну компискаланып кетти. Бул убата совет өкмөтү орногон кез. Зарлыктын акысына комписка болуп жаткан малдан эки кой алып берсе, четке чыкканда бирөөгө тарттырып жиберип, ошону менен күндөрдүн биринде кайра жолго салган.

Көбүнчө күндүз жүрөт.

Бир күнү элдүү жерге жетпей, түн ичинде жүрүп келе жатып, бир жерге жатып калайын деген ой менен жолдон жарты чакырымдай буйтап барган кезде бир жерден шилияга бутун илип алды. Ээн жер. Караса, ат арабасы менен дүкүйүп жаткан бир кош. Чочуп кетти. Эгер ушул арабадан бирөө туюп калчу болсо буга бир өлүм анык эле.

Алматыдан чыкканы жолду катар, анча-мынча жумуш табыла койгон жерге бир күн, эки күн аярдап, мындай болбогон күндө айыл аралап кетип, он сегиз күн дегенде кайра Сазановкага келди.

Эмки багыты тез кубулуп отурду. Бирде Күрмөнтүдө, бирде Сарытологойдо болду, Покровскиге келип кыш куюп, андан Даркан деген жерде жүргөндө бир байбачанын малын айдашып, Анжиянга кетип баратып жолдон кайтты.

Үч жыл ушундай чарбысынга түшүп, бул убактардын ичинде он бир жерден которулду.

Акыркы жолу Жылуу-Булакта болчу. Бу кезде журт мурункусунан бир топ оңолгонсуп калган экен.

Ушул жылы жер-жерге «Жаңы тартип» окуусу деген жайылган.

«Жаңы тартип» окуусу өмүрдө биринчи жолу угуп отурган кеп. Адегенде бул тууралу журт ичинде не сөз болбоду:—Илгери аптиек, куран окуйт дечү эле. Чөктүшүп отурар эле. Эми кызык. «Мугалим… Аяк, табак, казан… биринчи экинчи…»

Бир күнү Зарлык Жылуу-Булактын оюндагы ушундай бир «Жаңы тартиптен» окуюн деп келсе, кеч калдың деп албай койду.

— Кыш ортосунан өтүп кетти.— Сен окуп жеткинче качан эми?—деди чокчо сакал, узун жаак, кара киши.

Бул убакта Зарлык бир туугандарынын үйүндө. Ал тууганы Зарлыкка «жаңы тартип» окуусун «жамандап» күндө бир «акыл» айта берер эле. Бирок мунун баарын тең жалгыз менин жумушума кызыгып айтып жатат дегенден бөлөк ой башына кирген жок.

Жылуу-Булактын оюна төрт, беш сапар барып жедеп айласы кеткенде, мугалимдерге беделдүүрөөк бир баланы арага салып жатып араң өткөндөй болду. Өмүрүндө от жагылбаган шыкырайган терезелерине жыртык кагаздарды кураштырып, чаптап койгон бир суук тамда, жерге кагып жасаган өңгүл-дөңгүл скамейкаларда колдорун үйлөп, көк муштум болуп отурган балдар…

Зарлык «окууга» кирип кеткенден кийин тууганы үйүнөн кууп салган. Эртерээк сүйлөшүп коюп, күндө бир баланы ээрчип барып конуп келмей. Бардык азап- тозогуна кыйыл, окуудан калбаса болду!