ЗАРЛЫК

Мында бир маал аскер ойну. Кай бир (колунан келген) балдардын ийнинде жыгачтан жасаган кылыч, мылтык. «Командир»—Сагымбай аттуу, кыруусуна кере карыш көрпө кармаган көйкөлгөн ак тон, кызыл жигит.

— Сола а дүн! Сола а дүн!

Түрк тилинде чакчая түшүп, команда берип туруп жаңылгандарын качырып барып, камчы менен тартып-тартып жиберер эле. Муну балдар эрөөн албайт дагы. Ушунда Жапаркул дей турган он сегиздерде бир арык чырай кара бала, кезек-кезек жума сайын мугалимдер менен Караколго каттап турчу. Бардар кишинин баласы, башкалардан кийми да түзүк. Бул ар бир барып келген сайын балдарды топтоп алып калаанын жаңылыгын айтып отурар эле. Аңгеме көбүнесе Караколдогу «казыналык» окуудагы балдар жөнүнөн болчу.

Жапаркулдун сөзүн бир дити менен тыңшап алып, Зарлык өзүнчө жоруганда: жыпжылуу бир эни-чени жок чоң, ракат үйдө, бир өңчөй кийинген «казыналык» балдар жараштыра койгон чачтарын селкилдете, буттарын тең таштап, ойноп жатканы кыялынан элестей турган. Булардын өмүрү Зарлыкка байыркы жомоктордо да жок бир «бейиш» көрүнө турган.

Ушундай «Казыналык окуу» кабарын дагы бирөөдөн укканы бар. Ошондон кийин жатса, турса бар оюнан кетчү эмес.

Жылуу-Булактагы «Жаңы тартип» көп узабай, кош чыгарга жакын тарап кетип Зарлык арманда калды.

— Эмки дарты — Каракол. «Казыналык окуу!»

Ушинтип жүргөн оюн билип, баягы тууганы бир күнү муну алып отуруп, адатындай «акыл-ызат» айтты.

— Иним, эми кой. Бейтарап болбой эриш аркакташып эптеп оокат кылалы. Элден безгендин акыр түбү жакшы болбойт. Көрүнгөнгө чарпыла бергенче, кетменди жакшы чаап, токочту чоңураак жеп гана тынч жаткандан жакшысы барбы? «Эсиң барда этек жап» деген. Менден бөлөк эл бекеринен бир күн үйүнө батырбайт сени. Ырас, илгерки жылдар болсо сага кайрылмак тургай «өлбө жаным өлбө» деп, үлпүлдөп өз жаңыбыз араң калды. Эми мына…

Ушундан кийин дагы бир күнү туруп мындай деди:

— Кой дегенге болбой ээленип алдың, өзүң бил эми. Эчеманеке дубана болуп кетсем да, сайрап жатып тилим тешилгендей да болду го. Баягынын тукуму ушинтип тентип жүрөт дедирип… нечен жылдар элге жолобой безип жүрүп кана чыккан мүйүзүң? Сенин жумушуңа кызыккандай менен кайсы кылынбай жаткан сарамжалым бар эле? Өзүңө күйгөндөн айтам…

Канчалык сайраган менен бир сөзү да Зарлыктын кулагына кирген жок. Анткени мындай «ыркымды» бүгүн эле көрүп отурганы жок ко?

Күндөрдүн биринде киши көзүнө чалынбай буйтап алып жолго түштү.

Алиги күүгүм талаш Тасманын белинде келе жаткан себеп ошол болучу.

Жаш кезде барлык үмүт, максат,— келечек.

III

Үч-Кошкон базарында журт сейилип калган кез. Көчөдөгү теректин баштары салмак менен эригип, акырын гана ыргалып коёт. Узун тартып, созулуп кеткен бир кызыл дүкөндүн оң бурчунда милиция формасында кийинген тартайган, ак куба жигит менен Зарлык сүйлөшүп турат. Милиционердин кийгени кайыш менен курчанган кайырма жакалуу көк мата көйнөк. Бутунда кеңирээк кара батинкеси бар.

— Ошентип, окуу табылбай койду де. Канча болду бу жерге келгениңе?—деди бул бир топтон кийин, өтүп бараткаң бирөөнү карап калып.

— Он беш күнчө болду.

— Кантип жүрдүң андан бери?

— Чет жакта айыл бар экен…Бир аз күн шаар ичинен күндүк жумуш кылдым. Отун кестим. Эки күндөн бери кайра…

— Милицияга теги албайт сени,—деп коюп, артынан ээги менен ымдап көрсөтүп:— мына бу, жогор жакта бир почта бар эле, кат ташыганга киши керек деп жүрбөсүн ошол? — деди.

— Ага да барып көргөм.

— Союз кошчуга бардыңбы?

Зарлык далай жерлерди таптап жүрүп, Караколду көргөнү ушул.

— Азыр эмне кылганы турасың?—деп сурады жаңкы жигит.

— Тышка чыгып кетем го.

— Кеч кирип кетпедиби?

Кидирип ойлоно түшкөндөй болду да мындай деди:

— Жүр эми, казармага барып көрөлү. Мен деле жакында келдим. Эмне аксайсың?

Жүрүп келишет.

Береги кызыл үй эмеспи силердики?—деди Зарлык бир көчөдөн төмөн карай бурула берген жерде.