ЫЙМАН СЫРЫ

Жыйырма алты жашымда согуштан кийин Петербургга келип, жазуучулар менен аралаштым. Мени өз адамдарындай кабыл алышты, кошомат кылышты. Өзүм байкабай эле алардын таптык-жазуучулук көз караштарын кабыл алып, өзүмдүн башындагы өсүп-өнүгүүмө болгон умтулуумду тебелеп-тепсеп жок кыла баштадым.

Бузулган жашоо, ал жашоону актаган, өзүнө жараша көз караштагы теорияны пайда кылат. Менин калемдештеримдин турмушка болгон көз караштары мындай эле: жашоо бир ордуна турбай өсүп бара жатат, бул өсүүдө биз, коомдун ойлонуучу, алдыңкы бөлүгү, сүрөтчүлөр, жазуучулар, негизги катышуучулар болобуз. Биздин көздөгөн максатыбыз — адамдардын көзүн ачып окутуу.

Мына ушул табигий өнүгүш колдоосуз, чачыранды жүрбөсү үчүн, – менин билгеним эмне, жана эмнени окутушум керектигинин, – бул теориянын негизинде, билиштин кажети жок, а сүрөтчүлөр менен жазуучулар акылга салбай эле окута беришет. Мен мыкты сүрөткер, акындардын катарында элем, ошондуктан бул теорияны өздөштүрүш жөнөкөй нерсе эле. Мен — сүрөткер, акын — эмнеге жазганымды, эмнени окутуп жатканымды өзүм да билчү эмесмин. Мага ал эмгегим үчүн жакшы төлөп беришчү, менин жей турган ашым, эс алуучу бөлмөм, аялдар, коомдо атак-даңкым бар эле. Демек, мен аябай жакшы нерсеге үйрөтүп жүрүптүрмүн.

Поэзиянын күчүнө жана анын жашоонун өнүгүшүнө тийгизкен таасирине ишенүү бул өзүнчө ишеним эле, мен ошол ишенимди жан-дили менен турмушка ашыруучу кечилдеринин бири элем. Кечил болуу пайдалуу жана жагымдуу болчу. Бул ишенимде, анын чындыгына шек кылбай бир топ жылдар болдум. Бирок, экинчи, өзгөчө үчүнчү жылы бул ишенимге да шек саноолорум күчөп, аны чар тараптан изилдей баштадым. Шек саноомдун биринчи себеби, бул ишенимдин кечилдери ар дайым эле бири-бири менен макул боло бербегендиктери болду. Алардын кээ бирлери: биз — эң мыкты жана пайдалуу мугалимдербиз, биз эң керектүү нерселерди үйрөтөбүз дешсе, башкалары аларга макул эмес эле. Башкалары: жок, силер эмес, мына биз чыныгыбыз, силер туура эмес нерселерди окутуп жатасыңар дешип, анан эки тарап болуп алышып бири-бирин сөгүшүп, ушакташып, алдашып, бири-бирине тузак тартышып жаткандарын көрүп турдум. Андан тышкары, алардын ортолорунда, алардын кимисиники туура, кимисиники туура эмес экендиги менен иштери жок, биздин өнөрүбүз менен өздөрүнүн арсыз максаттарына жетүүнү көздөп жүргөн адамдар да бар эле. Ушул нерселер биздин ишенимибиздин чындыгына шектенүүмдү жараткан болчу.

Жазуучулардын жалпы ишенимине шектене баштаганда, анын кечилдерине көңүлүмдү бура баштадым, жана алар,– жазуучулар баштан аяк бузуку, айбан мүнөздүү адамдар экендигине, менин мурдагы согуш жылдарындагы гүүлдөп өткөзкөн жашоомдо жолуктурган адамдардан бир топ ылдый турушарына, – бирок, ошого карабай өздөрүн башка адамдардан, ыйык адамдар же болбосо ыйыктык эмне экенин билбеген адамдар гана сезишкен сыяктуу, өздөрүн өтө бийик сезишип, ал абалдарынан ыракат алышарына көзүм жетти. Бул адамдар аябай тажатып жиберди, өзүмдөн өзүм да тажай баштадым, ошондо, — бул жалган ишеним экенин түшүндүм. Бирок кызыгы, бул ишенимдин жалган ишеним экендигине көзүм жетип, андан четтегеним менен, ал адамдар тарабынан берилген даражасынан,— сүрөткер, акын-жазуучу, мугалим деген атагынан баш тарта алган жокмун. Мен — акынмын, сүрөткермин, ошондуктан элдин баарын өзүм билбеген нерселерге окута берсем болот деп дагы эле турмушта кагылбаган, эрке тажырыйбассыздыгыма салып ойлоп, окутуп да жүрдүм. Бул адамдар менен жакын болуп жүрүп дагы бир чоң кемчилдиктин ээси болдум, бул кемчилик, — жөнөкөй адамдарды теңсинбеген текеберчилик жана өзүм билбей туруп башкаларды окута алам деген жинди кыял эле.

Азыр ал кездерди, ошол кездердеги маанайымды, жана тигил кишилердин маанайларын эстесем (андай адамдар азыр да миңдеп жүрүшөт), мага өкүнүчтүү да, коркунучтуу да жана күлкүлүү да эле, – бул сезимдердин мындай жыйындысын жиндиканадан гана көрө аласың. Ал кезде көбүртүп-жабыртып сүйлөп, жазып бүтүп, сыясы кургай электе басмадан тез чыгарганыбыз канчалык көп болсо, адамзаттын өнүгүшүнө ошончолук чоң салым кошорубузга бекем ишенчүбүз. Биздей болгон миңдеген адамдар бири-бирин сындап, бири-бирин тилдешкенин коюшпай, жазып да, аны китеп кылып чыгарганга үлгүрүшүп, бири-бирине акыл үйрөтүп жатышкан.