ЫЙМАН СЫРЫ

Менин ошол кездеги ишенимимди так ушундай сөздөр менен билдирсем туура болмок.

Чет элден келип, айылга көчүп кеттим, ал жерден дыйкандардын балдары окушкан мектепте сабак бере баштадым. Бул ишим мага аябай жакчу, анткени бул жерде адабияттан сабак берип жүргөн кездердегидей оркоюп көрүнгөн, жанын жеген жалган нерселер жок болчу. Бул жерде деле прогресс үчүн иштечүмүн, бирок прогресстин өзүнө сын көз караш менен карар элем. Мен өзүмө, – прогресс айрым жерлерде туура эмес жүргүзүлгөн, жана байыркы коомдун адамдарындай дилдери таптаза боюнча калган дыйкандардын балдарына эркиндик берип, прогресстин каалаган жолун тандап алышына мүмкүнчүлүк түзүп берүү керек, – дечүмүн. Маңызына үңүлсөм, мен баягы эле чечилбес маселенин, — өзүң билбей туруп, башкаларды окута берсе болот деген ойдун тегерегинде айланып жүрүптүрмүн. Адабият чөйрөсүнүн жогорку сферасында эмне окутуп жатканыңды билбей туруп, окутканга болбосу мага айкын эле, ошентсе да мен бардыгы эле бир нерселерди окутумуш болуп жүрүшкөндөрүн, жана бири-бири менен талашып жатышып, өздөрүндөгү билимсиздиктерин жашырып жатышкандарын көрчүмүн; а бул жерде дыйкандардын балдарына билимсиздигиңди көргөзбөй эле, алар эмнени окуш керектигин өздөрүнүн эркине койсо болот деп ойлочумун.

Ошол кездерде көңүлүмдүн тереңинде аларга эч нерсе үйрөтө албасымды, анткени эмнени жана кантип окутууну өзүм билбестигимди билип туруп, аларга бир пайдалуу нерсени үйрөтсөм деп миң алекеткеге түшкөнүмдү эстесем алигиче күлкүм келет. Мектепте бир жыл иштегенден кийин, өзүң билбей туруп, башкаларды кантип окутканды жакшылап үйрөнүп келейин деп кайрадан чет өлкөгө бардым. Бул акылмандуулукту чет өлкөдөн үйрөнүп, дыйкандар боштондукка чыккан жылы Россияга кайтып келип, ортомчулук кылып, билимсиз элди мектепте, билимдүүлөрдү журналдарга чыга баштаган макалаларым менен тарбиялагансып жаттым. Иш жакшы эле жүрүп жаткансыган, бирок, акыл-эсим анча соо эместигин, бул иш көпкө созулбасын сезе баштадым.

Эгерде, алигиче өзүмдү сынап көрө элек жана мени сактап кала турган жашоонун дагы бир жагы: үй-бүлөлүк турмуш болбогондо, элүү жашымда келип такалган үмүтсүздүктүн сазына ошондо эле белчемден батып, чыга албай калмак окшоймун. Жыл бою далдалчылык кылып, мектеп менен журналдын ортосунда жүрө бергенден тажадым, айрыкча чатышкан маселелерди чечкенден, далдалчылык менен болгон күрөш оордогонунан, мектепте эптеп сабак беримиш болуп жүргөнүмдөн жана журналга чыккан маанисиз аңгемелеримден чарчадым, – ушунун бардыгын окуткум келгени менен эмнени окутарды өзүм билбегенимден, денеме караганда жан-дүйнөм оорудан көбүрөк жабыркаганынан болуп жатканын туйдум да, бардыгына колумду шилтеп, башкыр талаасына,— таза аба менен дем алып, кымыз ичип, жаныбарлардын эркин жашоосу менен жашоо үчүн кетип калдым.

Ал жактан кайтып келип үйлөндүм. Үй-бүлөдөгү бактылуу жашоо мени жашоонун маанисин издеп эки жакка чарпылуумду таптакыр эсимден чыгарып салды. Бардык аракетим, күч-кубатым эми үй-бүлөмө, аялым менен балдарыма, жашоого керектүү каражаттарды көбүрөк табууга багытталды. Өсүүгө болгон умтулуум, мурда жалпы өнүгүүгө, прогресске алмашса, эми түздөн-түз үй-бүлөм менен колдон келишинче жакшы жашоого болгон аракет менен алмашты.

Ошентип дагы он беш жыл өттү.

Жазуучулук өнөрдү болбогон нерсе деп эсептесем да, ушул он беш жыл ичинде жазганымды таштаган жокмун. Мен жазуучулуктун азгырыктуу даамын татып калган элем, чоң акчанын азгырыгы, болбогон эмгектер үчүн сыйлыктар менен кол чабуулар, ошондой эле аны материалдык абалымды жакшыртуу каражаты катары жана өз жашоомдун, ошондой эле жалпы адамзаттын жашоосунун мааниси жөнүндөгү жан-дүйнөмдү жай алдырбаган ар кандай ойлорго жол бербөө каражаты катары колдонуу, менин ага сүңгүп кирип кетүүмдүн себеби болчу. Мен өзүм туура көргөн чындыкты, үй-бүлөң менен, мүмкүн болушунча өзүңө жакшы болгудай жашоону даңазалап, ага үндөп жазчумун.

Ошентип жашап жүрдүм, бирок мындан беш жыл мурда бир башкача кызык абалга туш болдум: адегенде бир мүнөттүк түшүнбөстүккө кабылып, негедир жашоо токтоп калгансып, мындан ары кантип жашарымды, эмне кыларымды билбей, өзүмдү жоготуп далдырап калчу адат пайда болду. Бирок, бул бат эле өтүп кетип, кайра эле мурдагыдай жашоомду улантып жүрдүм. Анан мындай мүнөттөр бат-бат кайталанчу болду. Бул учурларда: муну эмнеге жасап жатам? Анын кимге кереги бар? – деген сыяктуу түпөйүл суроолор бүткүл дүйнөмдү ээлеп алчу. Алгач мага бул жөн гана – максатсыз, орунсуз суроолордой сезилчү. Мага бул маселе эчак эле белгилүү, аны каалаган убагымда чечип алам го дечүмүн, жөн гана азыр аны чечкенге убакыт тар, керек убакта ал суроолордун жообун таап алам дейт элем. Бирок, бул суроолор бат-бат кайталанчу болду, жашоо ал суроолорго ыкчам жоопторду талап кыла баштады, бир жерге тамчылаган тамчы сыяктуу ушул жоопсуз суроолор чогулуп келип, түшкөн жеринде бир чоң кара такты пайда кылды.