Поэзиядагы граждандык пафос үчүн!

Алма, жүзүм, акация кыркалап,
Жыпар төгүп гүлү гүлгө ыкталат.
Миң бир түрлүү ушунча жыт ичинен
Жалгыз гана сенин жытың жыттанат, — дейт автор бир ырында.

Бул саптарда жаңыдан ыкылас оту тутанып, махаббатка мас болуп жүргөн бозойлордун наристе сезими, кирсиз таза нээти, тереңден чыккан ишеними таамай берилген. «Биринчи ирет», «Кимде айып?» «Айтпасам да байкаарсың», «Таң атса экен», «Көл менен көңүл алыштым», «Жалгыз гана», «Кеским келбейт» деген ырларда сүйүүнүн азаптары, ачуу-таттуу учурлары, кубанычтары зор поэтикалык күч менен айтылып, окуучулардын жүрөгүнөн жаңырык табышы мүмкүн. Калгандарынын мүнөзү өтө субъективдүү, майда-чүйдө сырдаштык багытта. Акындын коюн дептеринде же арналган адамдын альбомунда калчу, автордун өзүнөн башка кишиге мааниси бүдөмүк, кенедей кызыкчылыгы жок «камералык» ырларды окуучуларга сунуш кыла берген. Китептеги «Караба», «Санаба», «Элкинге», «Салкынга», «Айыпбүбүгө», «Башка экен» дегендей ырлар субъективдүү, примитивдүү чыгармалардын үйүрүнө кошулат. Ырас, лирикада көбүнчө субъективдүү мүнөз (көз караш) үстөмдүк кылат. Чындыгына келгенде «лирикалык каарман» акындын өзү болуп саналат. Ал өзүн толкундаткан ар кыл эмоцияларга, саясий жана коомдук окуяларга, турмуш кубулуштарына, албетте, сүйүү маселесине да биринчи иретте субъективдүү түрдө мамиле кылып, ал мамилесин поэзиянын тили менен айтат. Бирок акын да коомдун бир мүчөсү, ал деле жер үстүндө тирилик өткөрүп жүргөн адам, анын да белгилүү идеалы жана дүйнөгө көз карашы бар, ал деле ар түрдүү себептерге жараша кайгырат, зарланат, ыйлайт, каарданат, ичи элжирейт, жек көрөт, сүйөт, шаттанат, каткырып күлөт. Ушул касиеттердин баары белгилүү даражада коомдун ар бир мүчөсүнө, ар бир окуучуга да таандык. Ушунун натыйжасында ар бир лирикалык ыр субъективдүү мүнөздүн чийининен аттап өтүп, аздыр-көптүр объективдүүлүктүн элементтерине ээ болот.

Акынды бийлеген эмоциялар канчалык терең, күчтүү болсо, анын ички дүйнөсү канчалык мазмундуу болсо, граждандык абийри канчалык таза болсо, дүйнөгө көз карашы доордун алдыңкы идеялары менен канчалык тыгыз айкалышса, акындын идеалы, ою, сезимдери окуучунукуна ошончолук жакын туруп, ошончолук таамай дал келет, б. а., ырдагы объективдүүлүктүн элементтери ошончолук көп болот. Буга тескери болгон учурда субъективизмдин элементтери объективизмдин элементтерин жеңип, акын менен окуучунун арасы барган сайын алыстай берет.

Урманбетовдуп көп ырлары дал ушул субъективизмдин оорусуна чалдыгып, сүйүү сезимин примитивдүү, майда-чүйдө, маанайы пас сезим катары көрсөтөт. «Башка экен» деген ырында лирикалык каарман кызды күтүп, капкасынын алдында акмалап турат. Бир маалда:

Ортосу алыс ойду жоруп жашка тең (?!)
Күлөрүмдө гүлүм чыкты беттеген.
Алдын тосо белги кылып сөйкөсүн
Ай, шашмалык, өөп жиберсем, башка экен!

Бар болгону ушул. Тамашалуубу дейин десең, дегеле күлкү келтирип, жылмайта турган түрү жок, олуттуу ыр дейин десең аздыр-көптүр маанилүү поэтикалык ою жок, көңдөй чалыш ыр. Ушундай неменин китептен орун алганына таң калса болот. Же «Элкинге» деген нукура альбомдук лириканы алалык:

Көңүлдүн сүйгөн эрмеги,
Көп болду катың келбеди.
Жазганың мага чын болсо
Бат эле почто бермеги.

Максаттар кандай сендеги,
Же толкуп беле желдеги (?!)
Күн чыга барам почтого
Түгөмбөй үмүт эртеңи.

Көлдө сүзгөн кеменин
Көрчүмүн издейт тереңин. (?!)
Өзүңдөн кабар болгончо
Өзүмдөй сүйө берейин (?!)

Мында деги не деген идея бар? Куплети куплетине, сабы сабына, сөзү сөзүнө коошпойт, сүйлөмдөрү кыргыз адамына түшүнүксүз. Урманбетов сыяктуу потенциялдуу мүмкүнчүлүктөрү бар, акындык өнөрүнө астейдил караган автор адамдагы эң назик сезим жөнүндө ушундай жансыз, ушундай беймаани ырды жазгандан анча-мынча ыйбаа кылса кантээр эле?

Ошентип, биз «Жел кеме» жыйнагына кыскача токтолуп, анын күчтүү жана чабал жактарын анализдемиш болдук. Мүмкүнчүлүктүн жоктугунан итабар жакшы ырларга, жылт эткен саптарга атайылап көңүл бөлө албадык. Ар тараптан мактаса арзый турган «Буюрбаган насип» поэмасы да ылайыктуу баасын ала албай калды.