ЖАНЫЛ МЫРЗА

–Жеңеке, сизден бир иш эл суранат,

Баатырдык өнөрүңдү көрсөтсүн дейт.

Ат минип, шайманданып, алып жарак,

Тартынбай, бар өнөрүң ортого сал,

Үлгү алсын жаш өспүрүм, жаңы талап.

Бириси жети адамдын кызыр деген,

Эр башы көпчүлүккө кул болгон шарт.

 

Эч жанга кул болбодум, болбой келдим,

Таптадым тирешкенди, бастым, жеңдим,

Кысыкта сен чылбырдан алганыңда,

Аядым, эл туткасыз калар дедим.

Токтотпой, эл колуна түшкөнүмдө,

Түлкүгө атап курбан чалар дедим.

Не чара ойлогонум орундалбай,

…Кабыландай капастагы кайгы жедим…

 

Кой деп айт, мындай колко эл салбасын,

Элиртип болбос жерден кыстабасын.

Капаста «эрк» сагынган мен бир туткун,

Ат минсем, кетеримди эсине алсын.

Кетүүгө бет түзөсөм, сендей эрлер

Майданда салмакташып, кан акпасын.

Махабат күүсүн күүлөй андан көрө,

Капазда Жаңыл жаны күйсүн, жансын.

 

Жаңыл шер, Жаңыл жолборс,

Жаңыл кабылан,

Жөн эмес ургаачылык сөзүн кылган.

Калпактай канжыгаңа бөктөрө кет,

Эр болсо белгилеген кандуу майдан.

Эр башы эр колунан кесилген жөн,

Өлгөнчө үйдө жатып тим ажалдан.

Ай, айдын оту бөлөк, эри бөлөк,

Бирок да чапкан сайын көз чыкпаган.

 

Жаралып жалгыз жанга баш ийбеген,

Мына бул алдындагы Жаңыл жеңең.

Замана миң жаңырып, миң түрдөнсүн,

Али да Жаңыл жеңет, жеңе жүргөн.

Жоргосун Шырдакбектин алдыма тарт,

Жаа менен кийимимди мурун кийген.

Майданда кеп жыйналган сынашалык,

"Эркектик”, "ургаачылык” эмне экен?

V

–Өткөн күн жашыл жайлоо жери кандай,

Жайлоонун жалпак эскен жели кандай?

Жел менен сыр сырдашкан,

ыр ырдашкан

Өткөн күн эркин өскөн эли кандай?

Ок атар, кылыч чабар жер бар десе,

Дегдеген өткөн күндүн эри кандай?

Жаңылдын аңгемесин көрмөк болуп,

Жыйналган дегдегендин бири калбай.

 

Эл ичин эбак имиш аралаган,

Жаңылды качат го деп ой жоруган.

Майданда бир серпишмек кыял менен,

Күн мурун жаштын көбү даярдаган.

Кан менен сабырсыздык күтүп жатты,

Декилдеп жыйналган жаш жарактанган.

Көрүндү бешим ченде араң Жаңыл,

Эпкиндеп боз жоргодо келе жаткан.

 

Кадимки мурункудай калпы-салты,

Окшотуп шайманданган минген аты.

Үстүндө эр кийими, жарак-жабдык,

Топ элге келе сала Абылга айтты:

Саркыты илгеркинин калды бекен?

Кайын иним, тебетейиң асманга атчы!..

Ыргыткан тебетейди түшүрбөстөн,

Жаа менен Жаңыл удаа он беш тартты.

 

Түшүрбөй тебетейди кагып алып,

Абылга берди: "кий” деп, алып барып,

Караса: тебетейде түк төбө жок,

Тегерек түпкүч болгон, курбу калып.

Багындым, баракелде!.. деди да Абыл,

Мойнуна кулдук кылды чылбыр салып.

"Кош,кайним! Бизге уруксат

болгон чыгар!

Деп Жаңыл жолго түштү камчыланып…”

 

Келген эл эгеш менен куралданып,

Кыймылсыз, үнсүз, сөзсүз

калды аңкайып.

"Жаралган жумуру баштын

алды экен” деп,

Сөз кылды көпчүлүгү мактоого алып.

"Кап, сени… бир серпишпей”

деген болуп,

Өкүндү куру демдүүлөр санын салып.

"Бейбактан тукум албай, бекер кылдык”

Деп бир топ эл тарады арманданып…

 

Жан менен ким сүйбөсүн тууган элди,

Кир чайкап, киндик кескен тууган жерди.

Тууган эл, туулган жер эмдебейби,

Капазда пайда болгон кайгы-черди.

Күн-түндөп, учкан куштай канат ирмеп,

Тууган жер Какшаал-Тоого Жаңыл келди.

Какшаалда кара туман, калың кайгы,

Кызыктуу, жыргалдуу күн жок илгерки.

 

Сан-сан миң, түмөн-түмөн мал айдаган,

Санаасыз кымыз ичкен, бээ байлаган,

Кайгысыз, убайымсыз ойгут элин

Багынтып алда качан кытай алган.

Сыйпалын эл көркүнөн, мал көркүнөн,

Жылаңач жалгыз гана кур тоо калган.

Өзгөрүш үрөйү суук башты чатып,

Сыр сүйлөйт калың арман …

Жаңыл аң-таң.

 

Какшаалды жел жапжалгыз эркин каптап,

Ый ыйлап, ырды да ырдап,

күлүп шак-шак.

Махабат чеңгелинен өлгөндөрдү

Сөз кылат, күүгө салып, атын жаттап.

Күзгүдөй сайдын тунук булактары

Үн кошот махабатты а да мактап.

Жел ыры, булак үнү толкундатат,

Махабат түйүнчөгүн жүргөн сактап.

 

Сайрандап өсүп, өнгөн жерди илгерки,

Аралап, ит агытып жүргөн жерди.

Бакандай төрт азамат көмүлбөстөн