Адабий айкаш: “Майдан” романынын майданында

Белгилүү эмеспи, А.Токомбаев бул жагынан көп тажрыйбалуу aвтор жана машыккан полемист. Ар бир тезистин ишенимдүү болушу; аргументацияланышы жана далилдениши эң зарыл шарттардан экенин ал жакшы билет жана ага катуу жоопкерчилик менен карайт. Бул маселенин бир гана жагы. Экинчи, негизги жагы тезисти далилдөө, аргументациялоо, ишенимдөө эмнеге негизделет, ал кандайча реализацияланат, кандай жолдор менен ишке ашырылат, проблеманын маани-маңызы мына ушунда. Проблеманын мына ушул экинчи, негизги жагына келгенде өзүнөн өзү суроо келип чыгат: Ясыр Шивазанын “Чыныгы жазуу”, Т.Сыдыкбековдун “Биздин замандын кишилери”, У.Абдукаимовдун “Майдан” романы үчөө үч башка чыгарма экенине карабастан, анын үстүнө алар жөнүндөгү макалалар үч башка мезгилде жазылганына карабастан, эмне үчүн бул макалалар ички мазмуну боюнча да, жыйынтыгы боюнча да бири- бирине окшош болуп чыгат: Бул кокустукпу, же мында кандайдыр бир закон ченемдүүлүк барбы… Ооба, автору бир эле киши, болгондо да катардагы бирөө эмес, өзүнүн бекем стили, туруктуу көз карашы бар Токомбаевдин өзү. Ошондой болсо да үч башка стиль, үч башка поэтикалык көз караш менен жаратылган көркөм чыгармалар, кандай гана болсо да, сынчынын макаласында өз “изин” калтырып, ар бир макаланын өз алдынчалыгын бекемдеши керек эле го. Натыйжада андай болбой үч макала тең штамптан чыккандай бир түстүү, бир түрдүү болуп жатпайбы. Көрсө, булардын бири-бирине мазмуну боюнча да, жыйынтыгы боюнча да опокшош болуп калышы түк кокустук эмес, тескерисинче, накта эле закон ченемдүү көрүнүш экен.

Кайдан чыгып жатат бул закон ченемдүүлүк? Көрсө, өзүнө мүнөздүү бекем стилди, өзүнө гана таандык бекем көз карашты Аалы Токомбаев бир гана максатка, бир гана багытка жумшайт, натыйжада бир түрдүү далилдөөдөн, бир түрдүү талдоодон табиятында бири-бирине окшошмок турсун, дегеле жакындашпаган үч башка көркөм чыгармадан (“Чыныгы жазуу”, “Биздин замандын кишилери”, “Майдан”) бир түрдүү жыйынтык келип чыгат.

Кандай болсо да А.Токомбаевдин сын макаласы, эң оболу, кыргыз адабиятынын тарыхында өзүнүн мазмунуна, тенденциясына жараша кызматын өтөдү. Бул жөнүндө майдалап айтпаса болбойт. 1958-жылы Москвадагы кыргыз искусствосунун жана адабиятынын декадасында мурда эч ким билбеген, аты чыга элек Ч.Айтматовдун “чуу чыгарган” ийгилигинен кийин кыргыз жазуучуларынын арасында экиге жиктелүү процесси башталат  (“Токомбаевчилер-Айтматовчулар”). Жазуучулар Союзунун жаңы председатели – Токтоболот Абдумомунов. Эки паритет-секретарь бар болчу: Ш.Бейшеналиев жана С.Эралиев. Ошол учурда кыргыз жазуучулар союзу “Кирпотребсоюз” деп аталган мекеменин биринчи этажында жайгашкан. “Кабылдамага” кирип сол жагына бурулсаң Т.Абдумомуновдун чоң кабинети, өтө эле зарыл иши барлар кирбесе, ал эшик тынч болчу. “Кабылдаманын” оң жагына бурулсаң эки эшик, бири – Ш.Бейшеналиевдин, экинчиси – С.Эралиевдин кабинети. Мына бул тараптын тынчы жок. Бул тарапка келген жазуучулар бөлүнүп, жиктелип, тандап, же Ш.Бейшеналиевдин, же С.Эралиевдин кабинетине гана киришчү. Кыргыз жазуучуларынын “экиге бөлүнүшү” дал ушинтип башталган. Ш.Бейшеналиевге киргендер – “Токомбаевчилер”, С.Эралиевге киргендер – “Айтматовчулар”, бул түшүнүктүү.

А.Токомбаевдин “Майдан” романы жөнүндө учкай сөз” деген макаласы кыргыз жазуучуларынын арасындагы дал ушул экиге бөлүнгөн тенденцияны ачыкка чыгарды, бөтөнчө талкуунун процессинде “ким эмне сүйлөйт”, “кай тарапты колдоп сүйлөйт”, алдын ала трибунага жетелекте эле сезилип жатты. Талкууга активдүү түрдө 23 киши катышыптыр. Эгерде Председатель Абдумомуновдун “кириш” жана “корутунду” сөзүн эске албаганда 22 оратор (анын ичинде романдын автору жана сындын автору бар) чыгып сүйлөшүптүр. Даярдыгы терең мыкты адабият изилдөөчүсү Садык Алахан (Тиллебаев Садык Алаханович) талкуунун стенограммасын адегенде “Ала Too” журналына, андан соң өзүнчө китеп кылып жарыялап, эч апыртуусуз сонун иш аткарды.