ЗАРЛЫК

Элдин аягын күтүп туруп, бир топтон кийин төртүнчү киши жөнөй бергенде, Зарлык ара чолодон пайдалана түшүп, сөз баштап келе жатканда, чапканы бараткан таяктан жазгангандай, алаканын буга далдалай токтотуп коюп, оң жагында отурган суусар тебетей менен сүйлөшүп кетти. Зарлык өксүп калды.

Акырында баары кетип мекеме жабыла турган мезгил да жакындаган эле. Ошол убакта Зарлык «эми бизге жол тийген чыгар» деп ойлогончо болбой, айтып жаткан сөзгө да кулак салбай, тиги киши столдо жаткан бир кагазга үңүлдү. Ошенткенде Зарлык жолдошун мындай тур деп түртүп, алдыга чыгып жакындап келди да:

— Биз баятан сизге келип турабыз,— деди, басыраак дабыш менен.

— И, эмне жумуш?—деди кара мурут кабагын чытып.

Келгенден бери буларга биринчи жол караганы ушул.

— Эмне болсун, окуу…

— «Окуу жок» деп бая күнү эле айтпадым беле? Эмне? Көчөдө калсаңар кантейин, жумуш кылгыла!

— Сизден угарыбыз ушул болсо — биз акыл айтар кишини таап келген экенбиз!.. «Жумуш кылгыла!» Он жылдан бери тынбай куураганыбыз аз келгенсип, дагы эле байлардын тезегин куя бергиле демексизби? Бул кайда, жаңкы «жетим-жесир» дегениңер?—деп өзүнө жараша Зарлык да жаны күйгөн бойдон бир топ зилдүү сөздөр айтып жиберди.

Мунун оозунан бул өңдүү кеп чыга коёр деген тигинин капарында да болбосо керек. Көзү кан талап, эки колу менен столго таяна түшүп, ордунан тура калчудай обдулуп барып кайра отурду. Бул аңгеме башталарда келип турган бир киши Зарлыкка карап «андай сүйлөбө» дегендей кылып, астыртан эрдин кысып койгон болчу. Ушундан улам «окус кетирип койдумбу» деген сөз оюна түшсө да, кайтып айтар кеп айтылып калган соң, эми эмнесине деп жашыбай тура берди.

Кер какшык күлкүгө салып, мыңк этип койду да, бир кезде:

— Силерге окшогон жетим-жесирдин баарын жыйнай берсек казына түтөбү теги?—деди кагаздарын жыйнап кетишке камына берип.

«Казынаны сен толтуруп жаткан чыгарсың» деп айтып жибере жаздап барып токтоду да, Зарлык эми мындан бирдеме чыкпасына көзү жеткендей, ошол замат жөнөй бербесинби.

Ушундан эки күн өтпөй жолдошу кайта турган болду.

— Менин көзүм жетти — бу жерде жүрүп бөөдө куруй турган. Же бир таанышың жок…

Зарлыкты да бирге кетели дегендей кылат.

— Өзүң ойлочу. Сен кетсең го жөн: үй-жайың бар, караша турган агаларың бар. Ал, мен кимдикине барам? Мага кайда болсо баары бир эмеспи? Бир күндүк эрмегим үчүн мени убаралап эмне кыласың?

Зарлыктын сөзүнүн ырастыгына жыгылыштуу болгондой унчукпай калды.

Күн бешим. Бир көчө жерге кошо келип, жолдошу менен ажырашкандан кийин: «Бар тамак болсо кептеп ичип алып пайдаңды тийгизбей басып кетесиң», — деп баягыда бир жеңесинин урушканын эсине түшүрө Зарлык кайра басты.

IV

Бир күнү Зарлык базардын аягыңда, чоң дүкөндүн бурчунда, бир оңтойлуу го деп баамдаган жерге түнөп калышка туура келди. Түндүн бир далайы. Бир убакта:

— Ай, сен ким? Тур!—деген добуш менен ойгонуп кетип караса, өзүнөн эки саржандай жерде далдайган бир караан. Колунда таягы бар. Тили— өзбек.

Зарлык уйкулуу көзүн ушалап, жаткан жайынан козголо бергенде:

— Токто!—деди бир-эки баса түшүп.

— Мен качпаймын.

Аңгыча болбой ары жактан ышкырып бирөөнү чакырып алды. Бул да кароолчу болсо керек. Экөө биригип «күнөкөрдү» тергей баштады.

— Жети түндө не кылып жүрөсүң мында?

— Көрүп турасың го…

Бири шуудуратып жанын сыйпалап ширеңке таппады көрүнөт. Түн анча караңгы эмес. Ошондон кийин алгачкысы жакындап келип, Зарлыктын башын мыкчый кармап түрүп, бетине карап алды:

— Үйүң кайда?

— Үйүм болсо ушул жерди сонун көрүп келди дейсиңби?

Мындан соң «жүр быякка» деп, сокур кишиче колунан жетелеп отуруп бир ээнге барып токтошту да:

— Өлтүрөбүз сени!—деди мурункусу.

— Мени өлтүргөндө силерге кереги мынабу болуп турса, ансыз да чечип берейин,— деп өзүнүн эки жакасына колун апарды.