АЙКӨЛ МАНАС БАЯНЫ

Ай караңгы белгисиз

Түн ушундай экен - деп,

Алакчы дүйнө, оңбой кал,

Кытайдын каары келгенде

Бизге күн ушундай экен» - деп,

Муңканып ыйлап калың журт

Арманын айтып тургуча,

Ачып оозун жыйгыча,

Андай-мындай дегиче

Кытайлардан Алөөкө,

Кырмышанын Мурадыл

Манжуулардан чоң Молто,

Таш сайынган кытайдын

Тазалары чогулуп,

Күрмө кийген калмактын

Күчтүүлөрү чогулуп,

Белбоо кийген кытайдын

Берендери чогулуп,

Акылдуусу, ыктуусу,

Алөөкө менен зор Молто

Жоонун айласын билчү мыктуусу.

Айзасы артык учтуусу,

Кылычы кыйын курчтуусу,

Чоюнбаш чапчу балбаны,

Чоң акылман жандары,

Бичик ачкан сыйкырчы

Чогулушуп алганы.

Чаң обого бурулуп,

Тыргооту тыйпыл жыйылып,

Кылыччаны шайланып,

Очогор айбалтасын

Оңураңдап байланып,

Каканчын Бээжин дээр экен,

Каарланса кытайың,

Каптап кетер эл экен.

Жарлык кылса жаң-жусу

Такыр келген эл экен,

Алакандай кыргызды

Алек кылып таптакыр

Алып салган кези экен.

Өз билгенин кытай журт

Кылып калган кези экен,

Олжого катын-кыз алып,

Тунуп калган кези экен,

Каяшаяк бергенди

Кайра тартып тим койбой,

Кырып салган кези экен,

Калың кытай, какан журт

Тунуп калган кези экен,

Кыргыздын баарын кыйратып,

Олжо кылган кези экен.

Алтын, күмүш мол алып,

Жүктөй албай калыптыр,

Агача келин, сулуу кыз

Олжосуна көп алып,

Үптөй албай калыптыр.

Кытайдын ишин сураба

Кызыл куйрук нарды алып,

Кызыл жамбы, көөхар таш,

Кызыл алтын, жамбы алып,

Шибелерден эр Дөңгө

Кынсыз кылыч байланып,

Кайра жаачу булуттай

Каары бетине айланып,

Баатырлыгы башкача,

Балбандыгы бир канча

Комокойлуу сыр найза

Колойтуп өйдө аштаган,

Ааламга азап баштаган,

Койгулашкан жоо чыкса

Коркуп колтук ачпаган.

Койгулаша келгенде

Коёндой жерге таптаган,

Беттешкен аман калбаган,

Бет алып менде барбаган.

Көк камандай күүлөнүп,

Молто менен Алөөкө

Бул экөөнө сүйлөнүп:

«Атаңдын көрү, эки кан,

Азыркы кезде тилимди ал,

Чоң зыйкырчы жан элем

Менин айтканымды билип ал!

Ушу турган бурутка,

Бурут деген бу журтка

Калайманды баштайлы,

Эркеги түгүл буруттун

Катынын кырып таштайлы.

Өзү бурут тилинде,

Кызыталак бурутуң

Бизге душман зилинде.

Бул буруттун ырымы -

Үчтөн-төрттөн көрүнөт

Атына таккан жырымы.

Заңгел тоону жердеген,

Бет алып менде жеңбеген,

Кароолдоп жолун чалбаган,

Эңкейтип киши албаган

Мээнет баскан эл экен.

Кокустан, тирүү койсок карысын,

Өлтүрбөй койсок баарысын,

Асты Какан Бээжинге

Айыл конуп албасын,

Сырын алып ал элдин,

Сыртын көрүп бу жердин

Семирип сергип албасын.

Кубары кыргыз кутуруп,

Көчүп барып жериңе,

Айыл конуп элиңе

Обол мурун ыр тартып,

Андан кийин сыр тартып,

Семирип-сергип калбасын,

Андан кийин биздерге

Укумунан тукуму

Серпишип уруш салбасын,

Чынмачындан Бээжиндин,

Чын какандын элинен

Тутанып кеткен бурутуң

Чындашып өчүн албасын!»

Дөңгө туруп муну айтты.

Ошол кезде Алөөкө

Билеги жоон, таш жүрөк

Өзү бил мүчөлүү бадирек:

«Атаңдын көрү, эр Дөңгө,

Ит экенсиң, сен Дөңгө,

Атым - балбан Алөөкө,

Каарыма алганда

Астымда керик малым бар,

Бурутуң турмак мен өзүм

Он сегиз миң ааламды

Талкандай чалар алым бар!

Ушу кезде байкагын,

Жолборсум он беш төлдөгөн,

Ушул кезде өзүмө

Жолоп адам келбеген.

Ажыдаарым - алтымыш,

Анын ар жак жагында

Кылыч тумшук пилим бар,

Кыңкылдаган, ой Дөңгө,

Менин бу күчүмдү билип ал,

Жүргөнүмөн чаң чыгат,

Менин добушуман жан чыгат,

Ушу башым барында

Эч ким назар сала албайт,

Мени эңкейтип менде ала албайт.

Менин каканчыда каным бар,

Менин канча жерде шаарым бар,

Ал шаарымды жердеген

Менин канча жерде жаным бар.

Бу дүйнөнүн адамын

Менин ала турган алым бар,

Аскерим бар, колум бар,

Бел байлаган белим бар,

Менин бекип жаткан жерим бар,

Шуру отогот бөркүм бар,

Бурутуң эмес ааламды

Менин буй кыла турган эрким бар.

Жан багууга жер керек,

Биз өңдөнгөн кандарга

Букара болчу эл керек.

Азканакай бурутту

Багынтып алсак,

Бурут деген бу журтту,

Каарды кантип баштайбыз,

Катын менен баласын

Не - деп, кырып таштайбыз?»

Алөөкө айтып ар кыл кеп,

Айтып өттү мындай деп:

«Биз менен алыша турган алы жок,