АЙКӨЛ МАНАС БАЯНЫ

Балбаныңды түк койбой,

Түгөл баарын жайлаптыр.

Токсон беш төөдө алтынды

Талап олжо кылыптыр,

Балбандардын баарысын

Талаадан басып кырыптыр.

Эч ким тийбей балбанга

Букарадан эл жүрөт,

Каракандын сегиз уул

Тышка чыккан кытайды

Талап-булап жеп жүрөт.

Башчыларын сойбосоң

Таш-талканын чыгарып,

Быйыл такыр бөлүп койбосоң,

Эгерде бизди оң кылбайт,

Эзелде бизди соо кылбайт.

Балбан айдап, кол жыйып,

Колдун баарын мол жыйып,

Үй үстүнөн басалы,

Үйүң күйгөн буруттун

Капкайда жинин чачалы.

Бокчолорун тинтели,

Төрүнө чийип сызыкты,

Кызыталак бурутка

Бир кылалы кызыкты.

Суук кептен салалы,

Ал алтынды бербесе

Сулуусун тартып алалы».

Деп, - ошентип, аярлар

Айтып өтүп кеткенде,

Алөөкөнүн добулбас

Буйрук кылып койгондо

Камынып чабат балбаны,

Ал добулбас чабылса

Кулактын чыгат далдалы.

Добулбас катуу кагылып,

Добулбас үнүн укканда

Балбанынын баарысы

Эми жетти жабылып.

Күрмө кийген кытайдын

Күчтүүлөрү оолукту,

Таш сайынган кытайдын

Тазалары чогулду.

Тыргооту тыйпыл чогулуп,

Керинейин чуу тартып,

Кез-кез жерде бор атып,

Кара калмак, манжуунун

Балбандары чогулуп,

Алтынын таап алууга

Жана мүшкүл доо кылып,

Алман салып калганы.

Кумурскадай кыжырап,

Каптады кытай быжырап,

Кынжылалуу балбаны

Сегиз уулдун башына

Кыйын мүшкүл салганы.

Баштыгы Балтай кан экен,

Акбалтайдын жанында

Сегиз жетим бала экен.

Ал балдарга барганда

Кайраты бийик, заары күч

Катылса кылат кырып түз,

Эми бу капырдан күдөр үз.

Себилдүү балбан сексен төрт

Серпишкен жагы кызыл өрт.

Адам тилин билбеген

Балбандары бир башка,

Баары каптап чуркурап,

Балакет салды куу башка.

Ал балбанын көргөндө

Ааламдын калкы жыйылды

«Кылып иер эми» - деп,

Каарына чыдабай

Кыйла кыргыз кырылды.

Бүгүн көргөн эртең жок,

Ушундай экен дүйнө бок!

«Түбүбүзгө жетер - деп,

Каарланса бул баатыр

Түк койбой кырып кетер» - деп,

Калайыктар күйүнүп,

Эс билгендин баарысы

Эр Алөөкө алдына

Келин болуп жүгүнүп,

Акылман экен Акбалтай

Аттан түшүп жүгүрүп

Алөөкөнүн алдына

Тизеси жерге бүгүлүп,

Акбалтай турду жүгүнүп,

Сөзгө чечен Акбалтай

Кара тилин кайрады,

Кан Алөөкө алдына

Кайран Балтай сайрады

«Баатыр, кан экениң чын болсо,

Ээлесең кызык жер мына,

Кырып ийсең, букара кыргыз эл мына,

Баатыр, жайлап салсаң мен мына!

Менин чапчыша турган чамам жок,

Сиз менен алыша турган айлам жок,

Менин кайра айтар тилим жок,

Менин кагыша кетер күнүм жок.

Тойгуча алсаң мал мына,

Агызчу болсоң кан мына,

Күтүп алсаң букара,

Аргын, кыргыз эл мына.

«Бузук» - деп, кырып жиберсең

Башчысы Балтай мен мына!»

Балтай мындай деген соң:

«Бул айтканың ырас» - деп,

Молто кан карап турганы,

Алөөкөнүн өзүнө

Чоң буйрукту кылганы

М А Н А С

«Карактаткан алтындын

Кайда кеткен дайыны жок,

Же кармап алган ээси жок,

Кылмышсыз бар, момун бар,

Кыйлада нече сонун бар,

Муну кырып ийсек болобу!? -

Бу журтта каракчы бар, күрө бар

Калың журт таза эмеспи,

Муну кылып жүргөн бирөө бар.

Кубалашып куушуп,

Муну куп мойнуна салалы

«Куураган бурут кылды» - деп,

Бул журтту кантип кырып салалы!

Жан сактоого жер керек,

Алым алып турууга,

Казынаны жыюуга

Бизге калың кара эл керек!

Кылмыштууну табалы,

Бу кызыталак буруттун

Капкайда жинин кагалы».

Анда Алөөкө муну айтат:

 «Бу кызыталак бурутту,

Токсон беш төөнүн алтынын

Мына ушул бурут курутту.

Бу Каракандын сегиз уул

Чаткалга жыйган малы бар,

Чамасы келсе бу бурут

Биз менен чапчышам деген алы бар.

Бөтөнү турат сөзүндө

Бөлөгү турат көзүндө,

Чамасы келсе бу бурут

Чалышкан турат өзүмө.

Ушунчада күтүнүп,

Мунун үйүрүн бузуп тийбесек,

Эгерде бизди соо кылбайт,

Муну туш-тушка бөлүп ийбесек!

Жаккан отун өчүрүп,

Кызыталак бурутту

Жан-жабылта көчүрүп,

Буга жер бербейли конушка,

Мунун бирөөнү айдап оруска,

Мунун бирөөнү айдап ийренге,

Муну түшүрүп жибер тереңге!

Бирөөнү айда казакка

Мына минтип түшүр азапка.

Бирөөнү айда кабыргалуу Каңгайга,

Бирөөнү айда кара калмак Алтайга,

Түп коргонун түз кылып,