АЙКӨЛ МАНАС БАЯНЫ

Же буруттун акыл тапчу каны жок,

Катын менен балдарын

Тегиз кырып таштасак,

Тентек болот мунуңуз,

Айласы кеткен буруттун

Артынан коркуп турасыз,

Так, алдыңкы жерде туруңуз!

Улукка мойнуң буруңуз,

Дөңгө, уят болот мунуңуз!

Колго тийген букараны

Не бетиң менен кырдыңыз?»

Алөөкө оозун эми жыйганда,

Айтып муну турганда

Бала каздай баркылдап,

Баатыр экен кытайдын

Баягы Молто таркылдап,

Шуру отогот маржан таш

Төбөсүндө жаркылдап:

«Атаңдын көрү, эр Дөңгө,

Сен айта бербе андай - деп,

Ушу турган бурутуң,

Бурут деген бу журтуң

Ак буудайдай үрөндөш,

Тукуму бирге сүрөөндөш».

Андан көрө бу журтту

Жаккан отун өчүрүп,

Жалпы баарын көчүрүп,

Бурамалуу жез найза

Бурчунан кармап имерип,

Эрен кабырга жиберип,

Бирөөнү айдап оруска,

Жер бербегин үч үйлүү

Бурут конушка

Мунун бирөөнү айда ийренге,

Муну түшүрүп жибер тереңге.

Мунун бирөөнү айда казакка,

Түшүрүп ий бурутту

Кайра тарткыс азапка.

Бирөөн көчүр кең Оркондун жонуна,

Түшүрүп жибер,

Оркондо тыргоот колуна.

Мунун бирөөнү көчүр Каңгайга,

Көчүрүп Каңгай жонуна,

Энчисине басып төмөнкү

Манжуу шибе колуна.

Бирөөн жибер Алтайга,

Адам кирбес түшүнө

Жибергин, кара калмак ичине.

Мунун кайраттуусун көрөлү,

Өлтүрбөстөн, житирбей,

Кызыталак бурутту

Камчыга ченеп бөлөлү!»

Каны буйрук кылган соң

Калың журт карап турабы,

Кандын сөзүн эки кылабы,

Кадырман кыргыз кайран журт

Каракандын сегиз уул

Тополоңун тоз кылып,

Токтотпой байлап алды - дейт,

Тополоңун тоз кылып

Тозокту башка салды - дейт.

Каракандын сегиз уул -

Улуусу Бай, Үсөндүр,

Үсөндүн колун байлады,

Оркон көздөй айдады.

Байдын колун байлады,

Төмөн Желпиниш көздөй айдады.

Улак кан колун байлады,

Ийренди көздөй айдады,

Баштыгы Балтай, Жакыпты

Алтай көздөй айдады,

Азганакай кыргыздан

Алышар алдуу калбады.

Казганы калың ор болду,

Кайнатылуу шор болду,

Добушунан жан чыгып,

Алөөкө башаа кан болду,

Маргалаңга ажайып

Салып урду Алөөкө,

Алты-Шаар, Кокондон,

Айда сабап сарттардан

Алым алды ошондон.

Алөөкө аттуу башааны

Артыкча кудай урганы,

Айда сабап сарттардан

Алты миң жамбы, миң кундуз

Алым алып турганы,

Ал алымын таба албай

Журт тукурап турганы.

Кытайдан Молто кан чыгып,

Жүргөнүнөн чаң чыгып,

Мунун добушунан жан чыгып,

Сандан кетти калың журт

Аны мындай таштайлы,

Байлоого кеткен баатырлар,

Айдалып кеткен бакырлар,

Ошондон кабар баштайлы.

Баштыгы Балтай, Жакыптын

Эки колу байлоодо,

Эки көзү жайноодо

Алты миң кытай, сан калдай

Өзүлөрү тегеректеп айдоодо.

Алты өгүз, төрт качыр

Күчүн берип айдады,

Алты эчки, үч уйдун

Сүтүн берип айдады,

Кырк үйлүү кыргыз журт эле

Мунун кылайган алы калбады.

Эти болду көк жашык,

Каны калды бир кашык.

Жер жүзүнө даңкайтып,

Баткызбай айдап баратат,

Эки күнү бир жерге

Жаткызбай айдап баратат.

Же жашынарга кабак жок,

Жакшылап жеген тамак жок,

Балдар баспай чуркурап,

Арык болуп баратат.

Айласын таппай айдалып,

Артына колу байланып,

Карып болуп баратат.

Күндүзүндө тынч албай,

Минтип айдап алды эми.

Түнүчүндө уйку албай,

Күндө тынып калган жок,

Күн мезгилин алган жок,

Айда тынып калган жок,

Ай мезгилин алган жок.

Былкылдак куурай бышкыча,

Мыйзам гүлү учкуча

Мыктап алты ай айдалды.

Тоңкойгон эчен тоону өттү,

Толкуган эчен суу кечти,

Адыр-будур бел ашты,

Мунарык тарткан чөл басты,

Эчки-Өлбөстөн эңкейди,

Кордой менен Маңканды

Кошо ашып калды эми,

Иленин башы Үч-Арал

Амалсыз кечип барды эми.

Өгүз-Ашуу, Тай-Ашуу,

Кичи-Жылдыз, Чоң-Жылдыз

Тегиз басып алды эми,

Ары жак жагы - Ак-Талаа

Ак-Талаага барды эми.

Ай, жаныбар, Ак-Талаа

Баба баскан жер эмес,

Жердиги тыргоот, көп калмак

Жети ата көргөн эл эмес.

Ак-Талаа жетип конду эми,

Ал күнү Ак-Талаа конок болду эми.

Таң кашкайып сүргөндө,

Жерге жетип жарык тийгенде,

Супа садык чалганда,

Таң дүмпөйүп калганда

Төбөдөн жылдыз зирилдеп,

Кыбыла көздөп бириндеп,

Асмандан жылдыз бөлүнүп,

Мунарык тартып бүрүлдөп,

Таң шоокуму көрүнүп,

Таңдын муздак жели зыркырап,

Камыштын башы чыркырап,

Балапан торгой чуркурап,

Кумунун үстү чийилип,