АЙКӨЛ МАНАС БАЯНЫ

Кабагы бийик, заары күч,

Каныңа барсаң жактырат

Катылганды кылат түз».

Тилин алып ал чалдын

Кытайлардын зыйкырчысыбалчысы,

Көзү ачык эрени,

Көптү көргөн чоң сынчы

Аты Дөңгө берени,

Бээжиндеги кырк аяр

Катар туруп калганы,

Жылаңачтап баланы

Чубатууга салганы,

Эртелеп аяр караса

Эр баланы кааласа:

«Аты Манас ушу» - деп,

Сынчылары сынады.

«Аты Манас экен» - деп,

Сүйүнбөй балбан турабы,

Кээ бирөөсү сынады

Эңчегей бойлуу, кең далы

Эр экени чын экен,

Чын Манастын өзү экен,

Өзү тургай көзү экен,

Кээ бирөөсү муну айтат:

«Оң далысы кең экен,

Өзү ойротту бузар эр экен».

Кээ бирөөсү муну айтат:

«Опол тоодой көркү бар

Ааламдын баарысын

Кырып кетер эрки бар

Бээжиндин каны Карыкан

Муну чын эле билген экен

каркыбар».

Кээ бирөөсү муну айтат:

«Бул ак маралды кубалап,

Уй кылуучу уул экен,

Эрешен тартып эр болсо,

Эр уулу менен тең болсо

Каканчылуу Бээжинди

Кырып кетер уул экен».

Кээ бирөөсү муну айтат:

«Аты Манас бу бала

Карап турган жолборстой,

Буга кагышкан аман болбостой,

Мунун кабагы бийик, заары күч

Катылганды кылат түз.

Чын Манастын өзү экен,

Өзү тургай көзү экен».

Кээ бирөөсү муну айтат:

«Мендеден бөлөк көркү бар,

Чынмачынды Каканды

Кырып иер эрки бар.

Душман колго тийдиби,

Чындап кудай берди» - деп,

Байлап таштап баланы

Өлүп кетер ой кылып,

Өңчөй балбан чогулуп,

Ок эки күн той кылып,

Капанын баарын жоюшуп,

Качырын тойго союшуп,

Желдеттин баары желигип,

Балбандын баары ээлигип,

Бусурман журтуң ийилип,

Кытайдын журту сүйүнүп,

Манас - деп, байлап зордуктап,

Кара курттай кытай журт

Самаркан журтун кордуктап,

Кетирди журттун чамасын,

Самаркандан тартып алды

Манас - аттуу баласын.

«Аты Манас ушул - деп,

Бул айтылган иштин тушу» - деп,

Темир аркан торчону,

Тегеректеп алды эле

Баланы тегиз канжар колчону.

Чоюнбаш чапчу ыктуусу,

Бээжинден чыккан чоң аяр:

«Аты Манас ушул» - деп,

Жар Манастын башына

Темирден коок кийгизди.

Бут-аягын шайлады,

Бекитип көзүн байлады,

Самаркандын журтуна

Акыр заман салганы.

Жар Манас аттуу бу экен,

Самарканды жердеген

Чоң Эшендин уулу экен.

«Эр Жар Манас кетти» - деп,

Калайык ыйлап, калк ыйлап,

Калың журттун баары ыйлап,

Алты айчылык жол деген

Бээжинди менде көрөбү,

Ага барган адам келеби?

Барса-келбес жер деген

Каканчынын журтуна

Барган адам келеби?

Самаркан журту кайгырды,

Он жети жашка чыкканда

Жар Манастан айрылды.

Кырк уруу кытай чогулуп,

Бузду жаман санааны,

Тартып алды баланы,

Кайнап жаткан капырга

Кагышкан аман калабы!

Бусурман көөнү тыныптыр,

Тартып алып баланы

Капырды кудай уруптур.

Бээжинге карай жол жүрүп,

Ат аябай мол жүрүп,

Ара жерге барганда

Алты күлүк ат берип,

Бээжиндин каны Карыкан

Буга алакандай кат берип,

Теңи коло, жез буркан

Бурчунан кармап имерип,

Ат оюнчу, жөө күлүк

Чоң аярды жиберип,

Чоң аяр кирип барганда:

«Манасты кармап келдик» - деп,

Канына кабар салганда,

Кан ордонун ичинде

Калың эл турган кендеме

Кендемеде Кен-Тунду

Ал Кенинин жанына

Келип жайнап эл турду.

Кендемеде мунара

Мунара кызык абыдан,

Мунараны сураба.

Түбүн таштан түптөткөн,

Курчап таштап жыйдырган,

Көк чоюндан куйдурган.

Мунараны сурасаң

Тогуз жүз кулач бийиги,

Үстүндөгү коңгуроо -

Коңгуроосун урганда

Тогуз күндүк жерине

Ашпай-шашпай угулган,

Ырас экен тийими.

Мунарга жарык жагылып,

Коңгуроо бекем кагылып,

Тыргооту тыйпыл чогулуп,

Кайнап жаткан көп улук

Күрмө кийген кытайдын

Күчтүүлөрү чогулду,

Таш сайынган кытайдын

Тазалары чогулду,

Эсенкан менен Карыкан

Экөөнө кабар барганы.

Эсенкан менен Карыкан

Экөөнө кызмат кылуучу

Так миң экен балбаны,

Алтын түрлүү килемге

Ал экөөнү салганы,

Каны чыкса сейилге

Ал кытайдын ырымы

Балбаны чуркап калганы.

Астындагы балбаны

Келе жатат кош-коштоп,

Аркасында тулпарды

Он эки төрө бош коштоп,

Каны келсе сейилге

Калкынын баары жыйылып,

Канча доңуз, далай мал

Тойго союп кырылып,

Кырк кулачтуу жез казан