АЙКӨЛ МАНАС БАЯНЫ

Төгүп алды байбиче.

Түнүчүндө уйку албай,

Минтип ыйлайт байбиче.

Күндүзүндө уйку албай:

«Алда, шердин эти» - деп,

Ак эткенде так этет.

Байбиче жатып алганы,

Жапаны башка салганы.

Шер эти кайдан табылсын,

Дүмөк кылды байбиче.

«Шер этин таап алсам - деп,

Казаныма салсам - деп,

Мыктап жатып тойсом - деп,

Аңкаганым койсом - деп,

Андан кийин өлсөм - деп,

Кыямат жүзүн көрсөм» - деп,

Тилек кылат байбиче.

Ошо кезде бай Жакып

Төрт түлүктүү каран мал

Зарып кылып шер издеп,

Шердин эти табылбай

Кырк үй кыргыз тең ыйлап,

Малдан ашты баарды,

Шердин этин издетип,

Кыдыртты далай шаарды.

Кырк үйлүүнүн ичинде

Кыйын экен Акбалтай

Акбалтай акылды таап турганы,

Кырк үйлүү кыргыз чогулуп,

Токсон төөнүн буудайын

Алман салып жыйнады,

Кырк үйлүүдөн кырк мерген

Шерге уу кылып калганы.

Салбурун тартып, жол жүрүп,

Жан аябай мол жүрүп,

Мергенге шер табылбай

Бейпай тартып турду эле,

Балтай, Жакып башчысы

Токсон төөнүн буудайын

Кочкусуна бергени,

Аткан экен бир шерди

Кытайдын Кочку мергени.

Шердин эти табылып,

Кырк үйлүү кыргыз бакыр журт

Абийири мындан жабылып,

Жок буюму табылып,

Баары кыргыз чуркурап,

Баабединге камынып,

Баабедин айтып алышып,

Топоңдотуп торпогун

Баса калып чалышып,

Жеткендери төө союп,

Жеткилеңи бээ союп,

Ар тилегин бат айтып,

Адам тапкыс ой кылып,

Кырк үйлүү кыргыз бакыр журт

Жан-жабыла той кылып.

Акбалтай менен Жакыбың:

«Айланайын, калың журт,

Шердин эти табылды,

Ушул бала туулса

Бизге бир шердей бала кабылды!»

Бай Жакып айтып мындай кеп:

«Малым менен жанымды

Талап кеткин, журтум - деп,

Экөөмдү коюп, бирөөмдү ал,

Көлүгүм таштап, төөмдү ал,

Кызыл куйрук билимди ал,

Кымбатым, журтум, тилимди ал,

Силерден сурайм угуп ал!

Ак сакалдуу карың ук,

Кырк үйлүү кыргыз, баарың ук!

Кара калмак, манжуу журт

Ортосунда турабыз.

«Бай Жакыптын катыны

Шерге талгак болду» - деп,

Кара калмак, манжууга

Угулуп ушак жетпесин,

Талгак болгон катынды

Таш коргонду талкалап,

Такыр кырып бул журтту,

Бээжинге тартып кетпесин.

Туудурбастан, төрөтпөй

Түпкө чогуу жетпесин.

Күнөөлүү кыргыз эл эле,

Алтайда калмак көп эле,

Бу катындын кабарын

Укса калмак соо кылбайт,

Эзелде бизди оң кылбайт.

Киши ишенип болобу,

Атагы манжуу капырга!

Укса бизди оң кылбайт,

Талгак болгон катынды

Тартып алса соо кылбайт».

Бай Жакып айтып мындай кеп:

«Бекиткин, журтум, оозуң - деп,

Айтып коюп калмакка

Каза көрбө орумду

Кайната көрбө шорумду».

Жакып тилеп муну айтып,

Акбалтай турду күүлөнүп,

«Болду, Жакып баатырым,

Сенин бул айтканың акыл - деп,

Кара калмак, манжууга

Бүлкүлдөгөн кишинин

Жети атасы капыр - деп,

Шерге талгак катынды

Эркек тууйбу, кыз тууйбу

Эминеси болсо да

Шер туучу баатырды

Уламадан уладым,

Билгичтерден сурадым,

Ушул Чыйырды тууса шер тубат,

Кара көк жал эр тубат.

Ушул кара калмак, манжууга

Өлбөсөң журтум көрөрсүң,

Чылап койгон уу тубат,

Чын кыргыз бизге туу тубат.

Бел байлаган бел тубат,

Белге таңуу шер тубат.

Кырк үйлүү кыргыз журт элең

Ак буудай унун чайнап бер,

Шерге талгак болду - деп,

Журтум, айтпаска куран кармап бер!»

Муну укканда, кыргыз журт

Өлүп кетер ант кылып,

Убаданы бат кылып,

Убада кылып буркурап,

Түп көтөрө кыргыз журт

Бекитти оозун буркурап:

 «Айтып койгон адамдын

Малы, башын талайлы,

Билгизбей кармап алалы,

Койбой жүзүн дүйнөгө

Курмандыкка чалалы!»

Калың журт мындай дегенде,

Убадасын бергенде

Ошол кезде бай Жакып

Бээ баштаган беш тогуз

Берен Жакып сойду эле,

Журттун оозу бек болуп,

Артыкча тойду кылды эле.

Капшыттагы кара арак

Бай Жакыптын үйүндө

Калмакча көөкөр менен бир арак,

Капшыттан сууруп куюшуп,

Эр башына сунушуп,

Кара калмак, манжуунун

Бала издеген дүмөгү

Сан кара күткөн Жакыптын

Балада болот тилеги.

Айланайын, калайык -

Деп, ошентип, Жакып кан

Айтып оозун жыйганча

Бүткүл шерди сойгону,

Сойгон шердин этине

Байбиче мыктап тойгону,

Талгагын анан койгону.

Кыймылдаса кыйналып,

Ыйлай берди байбиче,