АЙКӨЛ МАНАС БАЯНЫ

Каяшаяк биз берсек,

Бирөөбүз калбай өлдүк - деп,

Малды алса кытай алсын - деп,

Казынага салсын - деп,

Кадыр Алда кудурет,

Кайран жан аман калсын!» - деп,

Бузукту Кочку баштады,

Кырк үйлүү кыргыз, кайран журт

Жандан кечип таштады.

Эсенкандын алдынан,

Атайы каалап кыргызга

Барганы келген кези экен,

Балакетти Жакыпка

Салганы келген кези экен,

Сан карасын бир тийип,

Алганы келген кези экен.

Кереге, уугун кыйратып,

Келин, кызын ыйлатып,

Керүүдөгү жылкынын

Баарын тийди чуулатып,

Ал аңгыча болгон жок,

Он экиде эр Манас

Минген аты Торучаар

Жоо-жарагын шайланып,

Кыны жок кылыч байланып,

Кайра жаачу булуттай

Каары бетине айланып,

Тегерегин карабай,

Теги жанын аябай,

Кыдырата карабай,

Кылча жанын аябай:

«Күрдөлүү башым барында

Күлүгүм кантип берейин,

Күчөгөн экен бул калмак

Мен бир күлжүктөшүп көрөйүн.

Маанилүү башым барында

Малымды кантип берейин,

Кутурган экен Эсенкан

Муну менен кулжуңдашып көрөйүн.

Балбанын байлап алайын,

Эр Эсенкан канына

Балакетти салайын,

Жол үстүнө сүйрөтүп,

Даңгыттарга жарайын.

Билген чырым кылайын

Эсенкандын балбанын

Так бирин койбой кырайын.

Күчөгөн экен бул капыр

Катылып кирген капырды,

Өзү тийген баатырды

Бээжинге чейин кубайын.

Алтайдагы капырды

Каңгайга айдап тыгайын,

Каңгайда кара манжуусун

Бээжинге айдап тыгайын.

Бул кызыкты кылбасам,

Так ушинтип кырбасам,

Туубай туна чөгөйүн

Тирүү жүрбөй өлөйүн.

Кызыккан экен бул кытай

Кыргындашып көрөйүн,

Өзү тийген капырды,

Кадимки Кочку баатырды

Жылкымды тийип алгыдай,

Бузукту мурда салгыдай,

Абийири жок капырдын

Алтынын талап алдымбы?

Артык доого калдымбы?

Эр Эсенкан кан менен

Чийишейин сызыкты,

Оюна койсом бул кытай

Айдай качат малымды,

Тутанып өлгөн бул чочко

Койбойт экен жанымды,

Оюна койсом бул кытай

Баштайт экен кызыкты,

Салат экен кыргызга

Киши көрбөс бузукту.

Кара курттай быжырап,

Өнгөн кытай экен го,

Союп, талап, зордуктап,

Көнгөн кытай экен го,

Кайран башым барында

Калкымды кантип берейин,

Кадыр Алда колдосо,

Кайнап жаткан кытайга

Кармалашып көрөйүн.

Айза кармап топ бузуп,

Ажал жетсе окко учуп:

«Тобокел» - деп, бел байлап,

Туу кармашып турушуп,

Тууган үчүн ит менен

Турбай кирип урушуп,

Кыргынды кызык салам - деп,

Кытай алган жылкымды

Ажыратып алам», - деп,

Ак күбөнү жамынып

Көрчү болсоң Манасты

Ак жолборстой чамынып.

Ак күбөнү кийиптир

Торучаарды миниптир,

Өрттөй көзү жайнаптыр,

Кан ичмеси кармаптыр,

Каалгадай кашка тиш,

Калайыктан башка тиш -

Кашкайып чыгып алыптыр,

Ачуусу келип бөлүнүп,

Ар мүчөсүн карасаң,

Арслан сындуу көрүнүп.

Каарланып каркыбар

Сөлөкөтү-сөлбөтү,

Атка минген келбети

Караса көзгө көрүнүп,

Миң кишидей көрүнүп,

Адам, Шай колдогон кабылан,

Алты шердин кенжеси

Алданын сүйгөн мендеси -

Телегейи тең ошол,

Шай колдогон шер ошол.

Ичин карап отурсаң,

Жер жүзүнөн кең ошол

Беттешкен тирүү калбаган,

Бет алып адам барбаган,

Белгилүү шердин бири ошол,

Берен Манас шер ошол.

Колдогону бир тогуз,

Ошол күнү Манасты

Колдоп алган кези экен.

Кара чаар кабылан

Жоону көздөй бет алса

Капталында чамынып,

Чолок көк жал арслан

Жолдош болуп баатырга,

Арт жагында чамынган.

Кырк чилтен, Кызыр Ныязы

Жолдош болуп баатырга

Сүрөөн салып жабылып,

Сүрөөн салып Манаска

Менде азар салгысыз,

Беттешип кирип кабылган

Өлбөй аман калгысыз,

Телегейи тең экен,

Ичин карап отурсаң

Жер жүзүнөн кең экен.

Таалайын артык жараткан

Канкор Манас шер экен,

Калык кармап, журт билген

Зардал сыны бар экен,

Калк айдап, журт билген

Балбандык сыны бар экен.

Жер жүзүнө калайман

Салчу сыны көрүнөт,

Жеке кирип талкалап,

Жети капка Бээжинди

Алчу сыны көрүнөт.

Каарланып аттанат,

Арсландын өзүнө

Ажалдуу киши капталат.

Түрүн көрсөң баатырдын

Темирден салган коргондой,

Кочку турмак, катылса

Эсенкан аман болбостой.

Кабагы бийик, заары күч,

Катылганды кылат түз.

Жалаяк ооз, жар кабак,

Майлаган буудай жүздөнгөн,

Күүгүм туман көздөнгөн,

Жакып байдын жаш Манас

Жеткилең белин курчанып,

Торучаар санга бир салып,

Сыр найзаны колго алып,