АЙКӨЛ МАНАС БАЯНЫ

Каарланып бакырып,

Арт жагынан кырк бала

«Манастап» ураан чакырып,

Жолсуз жерге жол салып,

Кыраан Манас кабылан

Кочку баштап ошондо

Жети жүзгө кол салып,

Орто жерин зор Манас,

Он экиде кези экен,

Оюп келип берди эле.

Кыл ортосун кырк бала

Камап келип берди эле.

Орто жерин ойронуң

Оюп чыгып баратат,

Астындагы Торучаар

Айкай укса бөлүнүп,

Чуу чыкканда жаныбар

Тулпарлык сыны көрүнүп,

Айкай укса шашпаган,

Айдын караңгысында

Бир изин ката баспаган,

Чуу укканда бөлүнүп,

Астындагы Торучаар

Тулпарлык сыны көрүнөт.

Чуркаганда кара жер

Кат-катынан бөлүнүп,

Тайгылган жок бийиктен,

Такыр жери кем эмес,

Ташка баскан кийиктен.

Кагышка минсе камсыкпай,

Чабышка минсе чарчабай,

Оорукка минсе оорунбай,

Кетмен туяк, кең соору

Кенен жердин тулпары,

Кара байыр казанат,

Калбыр өпкө, жез билек

Манас кандын Торучаар

Ээленип, жулкунуп

Кагышка кирип барганда

Эри өлгөндөй булкунуп,

Баскан ташы быркырап,

Жолум үйдөй чоң даңкан

Жолборс Манас көк жалдын

Төбөсүндө чыркырап,

Койдой эти бөлүнүп,

Коёндой жону түзөлүп,

Араандай оозу ачылып,

Кан аралаш ак көбүк

Омуроого чачылып,

Ээлендирип, жулкунтуп,

Эр Манас кирди кагышка

Торучаар менен жулкунтуп.

Комокойлуу сыр найза

Колойтуп өйдө аштады,

Койгулашкан душмандан

Коркуп колтук ачпады,

Койгулашкан адамды

Коёндой жерге таптады.

Айзасын канга чыктады,

Атышка келген балбанды

Коёндой жерге ыктады:

Жылкы тийип калганда,

А деп айгай салганда

Жети жүз эле балбаны,

Айгайлап колду салганда

Эчтемеси калбады.

Ойкуп Манас кол салса,

Он эки балбан сулады.

Баданачан балбаны

Өлүп жатат сырайып,

Күймө кийген балбаны

Өлүп жатат тырайып,

Белгилүү өлүп, жан өлүп,

Жети жүз экен балбаны

Кездешкендин баары өлүп,

Бузуктун баары тыйылып,

Жылкынын баары жыйылып,

Ойрон Манас кабылан

Ойкуп-ойкуп кеткенде

Он эки балбан сырайып.

Ойрон колду салганда,

Бет алгандын баарысы

Аттан түшөт сырайып,

Айта-буйта дегиче,

Ачып көздү жумгуча,

Калайманды баштады,

Жети жүз экен балбаны

Жетик Манас канкоруң

Жетип кырып таштады.

Балбан эри Кочкусу

Бир дүмөктү салууга,

Жаш Манасты саюуга,

Аңгемени салууга,

Ою кетти кызыталак

Эсенкандын алдына

Манасты байлап барууга.

Чылгый ичи өрт жанып,

Чын найзаны колго алып,

Чын жээрдени бир салып,

Каарланып бакырып,

«Мөндүлөп» ураан чакырып,

Көк күбө тону көрүнүп,

Көргөндүн көөнү бөлүнүп,

Каарланса капырың

Ала-Тоодой көрүнүп.

Ошол келген Кочкунун

Жан казандай башы бар,

Жаткан иттей кашы бар,

Мурутуна караса

Өтөккө чыккан чалкандай,

Канжасынын кирин көр,

Балдар көөлөп жеген талкандай,

Аркасында айдары

Айгыр аттын жалындай,

Балбан Кочку эр экен,

Эсенкандын алдынан:

«Манасты байлап келем», - деп,

Кезенип чыккан кези экен.

А дагы алышканды койбогон,

Бир чочконун этине

Бир жегенде тойбогон,

Атка оюнчу, жөө күлүк,

Ардакталуу чоң балбан

Көзү көрдүн оозундай,

Көрүнгөндү соргудай,

Мурунунун таноосу

Бурулуш жылга буткулдай,

Кезиккенди ал Кочку

Жөн эле аты менен жуткандай.

Бул Кочкунун жайын сураба

Миң балбандык түрү бар,

Муну эңкейтип менде алабы?

Буга кез болгон тирүү калабы?

Мунун атасы кытай долусу,

Адам тилин билбеген

Айбанга чалыш доңузу,

Ачууланып Манаска

Каарланып барбайып,

Чоңдугу тоодой дардайып:

«Он экиге келипсиң,

Сексен Манас болсоң да

Бүгүн менден өлүпсүң.

Түбүңө чогуу жетемин,

Бай Жакып атаң баш кылып,

Баарыңды байлап кетемин,

Түп көтөрө куу бурут,

Түбүңө чогуу жетемин.

Ойноп койсо, сен бурут,

Каарлуу дүмөк баштадың,

Жети жүз эле балбаным

Такыр кырып таштадың.

Каарым келди, какайдым,

Казыр жетем түбүңө,

Алтайдан тием көчүңдү,

Кызыталак, куу бурут,

Азыр алам өчүмдү,

Кырк беш жаның болсо да

Кызыталагым, койбоймун».

Каарланып, күпүлдөп,

Кайраттанып капырга

Жер айрылып дүпүлдөп,

Жекеге чыкты эр Кочку,

Төбө чачы сексейип,

Кайраттанып чамынып,

Кол салууга Манаска

Кочку турду камынып,

Ошол кезде Манас кан

Таалайы артык жаралган,

Торучаар санга бир салып:

«Тобокел» - деп, кырааның

Сыр найзаны колго алып,