АЙКӨЛ МАНАС БАЯНЫ

Кыргызды көздөй качалык!

Бул Алтайга турганда

Не мураска жетебиз,

Медер кылып Манасты

Жүр, кыргызга кетелик!

Кырк үйлүү кыргыз журт элек,

Тирик эмес, өлүү элек,

Өлгөн жандын бири элек,

Кайнап жаткан капырдын

Ортосунда турабыз,

Кай жерде биз тирүү элек?»

Акбалтай айтып кыйла сөз,

Кырк үйлүү кыргыз чогулуп,

Медер кылып Манасты

Кочкорун биттеп, ирик кылып,

Коюнун баарын түрк кылып,

Букасын биттеп, уй кылып,

Айгырын биттеп, ат кылып,

Буурасын биттеп, бой кылып,

Кайран кыргыз ошентип,

Кача турган ой кылып,

Кудуретке жалынып,

Кымбат журтту табууга

Кайран кыргыз камынып.

Жети жүз балбан, эр Кочку

Баары катар өлгөндө,

Көп дүйнөсүн чачканда,

Кытайлардан Тагылык

Кечээ, Эсенкан көздөй качканда

Көктөн жылдыз тутулуп,

Көрбөй Манас калганы.

Тагылык качып кутулуп,

Ашып-шашып жол жүрүп,

Арада эчен мол жүрүп,

Алтын түркүк чатырга,

Эр Эсенкан баатырга,

Капкасы темир ордого,

Эр Эсенкан баатырдын

Бадышалык коргонго

Тегереги чынар бак,

Бул чынардын ортосу

Эсенкандын алтын так,

Көрсө кумар канылуу,

Түрлүү-түрлүү килемден

Алтымышы салынуу,

Ал килемдин кызыгы -

Кырк жыл сууга чыласа

Кыярып чети оңгусуз,

Сексен жыл сууга таштаса

Серпилик чирип болгусуз.

Сейил курган багында,

Отуруптур Эсенкан

Бадышалык тагында.

Эсенкандын жанында

Шуру отогот, маржан таш,

Луң-туңдун каны аралаш,

Карапчысын калдайткан

Кан сонуну ошо жерде.

Күрмөчөсүн күлдүйтүп,

Күчтүү балбан дагы бар,

Адам башын чабуучу

Кылыччаны кошо бар,

Балтачаны балбаны

Каркыбар кандын жанында

Даяр болуп калганы.

Кериги бар, били бар,

Кез келгенди соо койбой

Союп иймей жини бар,

Балтаны алган баатыр бар,

Каны буйрук кылганда

Жөн эле калайман салчу капыр бар.

Балбаны бар, алпы бар,

Бардыгерди жыйнаган

Бадыша экен Эсенкан

Бар келүүчү байдадан

Жыйнаган экен каркыбар.

Эсенкандын алдында,

Кире турган эшикте

Кырк аркан бойлуу ору бар,

Кырк желдети дагы бар,

Анда алтымыш дөөсү байлалуу,

Каны буйрук кылганда

Адамдын чыгат далдалы.

Ажайыпка алдырган,

Капкасынын оозунда

Кылыч тумшук били бар,

Доор кыямат болгуча

Алдырбоочу түрү бар.

«Айт!» - дегенде жабылган

Желдеттери жетимиш,

Адамдын мурду-кулагын

Тумар кылып тагынган.

Кытайлардан Тагылык

Кыйкырып, качып барганы,

Таазим кылып жүгүнүп,

Кайран жандан түңүлүп,

Кайран Манас канкордун

Кабарын айта салганы:

«Астыңа келген арызчыбыз,

Ай, таксыр, сенин астыңа

Арыз айтуучу датчыбыз,

Баашалыктай мал союп,

Уулуна «Жинди» ат коюп,

Өзү бурут бул Жакып,

Өткөрө канкор баласын

Каткан экен бул бурут.

Кочку баштап, жети жүз

Кан буйругун айтканда,

Буудандын оозун бурганда,

Эсенкандын кабары

Чын ушундай болду», - деп,

Кабар айтып турганда

Калайманды баштады,

Эр Кочкуну баш кылып,

Жети жүздөй балбанды

Такыр кырып таштады.

Айдардын баарын жүн кылды,

Адамдын баарын жок кылды.

Кочкуларды коройтуп,

Балбандардын баарысын

Кырып салды соройтуп,

Кыйыны Кочку кан өлдү,

Каарды катуу баштады,

Каран күн бурут көрүнөт,

Балбанды кырып таштады.

Майлаган буудай жүздөнгөн,

Күүгүм туман көздөнгөн,

Жалаяк ооз, жар кабак

Жан коёр адам көрүнбөйт.

Эңчегей бойлуу, кең далы

Эрге ылайык шер экен,

Камынып кармап албасаң,

Зынданыңа салбасаң,

Өлтүрүп башын албасаң,

Тындым кылып салбасаң,

Талкалап кырат алпыңды,

Аман болсо көрөрсүң,

Таксыр, Сенин талкандай чалат калкыңды.

Улук экен, шер экен,

Уйпаланган буруттун

Уулу Манас эр экен.

Он экиге келиптир,

Жашы он сегизге келгенде

Буурсунду бурдурбайт,

Аман болсо көрөрсүң

Чынмачынды, Бээжинди

Кайнап жаткан элиңди

Бул Бээжинге тургузбайт,

Талкан кылат бутуңду,

Каным, Сенин тазалап кырат журтуңду.

Манастын түрүн карасаң

Кынсыз кылыч байланган,

Кайра жаачу булуттай

Каары бетине айланган,

Комокойлуу сыр найза

Колойтуп бийик аштаган,

Өзү коркуп колтук ачпаган,

Койгулашкан адамды

Коёндой жерге таптаган,

Билеги жоон, таш жүрөк

Өзү бил мүчөлүү бадирек.

Себилдүүсү сексен төрт,

Анын серп алган жагы кызыл өрт,

Алдап жүрүп ал бурут

Алтайга келип туулган,

Капкара көк жал жалы бар,