АЙКӨЛ МАНАС БАЯНЫ

Күн батыштан камынып,

Айбаты бийик, заары күч

Эми аманат жандан күдөр үз.

Алек болуп Акбалтай өңдүү кандары

Чыркырап ыйлайт

Каракандын жетим балдары,

Таш күмбөзүн талкалап

Такыр чаап өттү эми

Куралган ишин кулатты,

Кез болгонду сулатты,

Кадырман кыргыз калкыңдын

Эми келин-кызын чуулатты,

Кытай селдей каптады,

Каяшаяк бергенди

Кара жерге таптады.

Жан айласын табалбай

Шашкан кыргыз мындан көп.

«Жаным калар бекен» - деп,

Энтелеңдеп тоо бойлоп,

Качкан кыргыз мындан көп.

Карылардын баарысы

Тизелери бүгүлүп,

Кайраты жок жамандар

Кытайлардын астына

Келин болуп жүгүнүп.

Ошондо кытай Алөөкө

Ордону бузуп бул кылып,

Катындардын баарысын

Кара элечек тул кылып,

Кайраттуунун баарысын

Такыр айдап кул кылып,

Каракандын казына,

Мейманкана беш сарай

Бекемдиги бир далай

Түркүгүн сууруп алды эми,

Дүмөктү башка салды эми,

Казына бузуп өттү эми,

Түпкө минтип жетти эми.

Алөөкө кан, Молто кан

Адам билбес жообу бар,

Адамды карап кылуучу

Кумурскадай жайнаган

Арт жагында колу бар,

Каптап кирди калың кол

Эми бусурман журттун шору бар.

Калың колдун ичинде

Кытайдан Дөңгө балбан бар,

Дөңгөнүн жайын сураба

Мунун жан казандай башы бар,

Жана жаткан иттей кашы бар,

Майлаган буудай жүздөнүп,

Баатырдыгы башкача

Ачкан ороо көздөнүп,

Зорлугу тоонун теңиндей,

Кол алдында чоң Дөңгө

Козголсо жанды жегидей,

Чоюнбаш чапчу ыктуу экен,

Чоң чочко кытайдан чыккан

мыктуу экен.

Кынсыз кылыч байланып,

Кармаса жутуп ийчүдөй

Каары бетине айланып,

Айкырык салып сумсайып,

Буруп темир курчанып,

Мурунтан чыккан эр экен,

Каканчылуу Бээжинде

Атагы Дөңгө дээр экен.

Жети батман буудай жеп,

Дан жыттанган эр экен,

Жеткендин баарын өлтүргөн

Кан жыттанган кул экен.

Кез болгонду койбогон,

Бир камандын этине

Бир жегенде тойбогон,

Бээжиндин Кары канынан

Буйрук алып шаарынан

Кан талоосун кылууга

Камданган экен каркыбар

Кара бурут кыргызды

Калтырбай чогуу кырууга

Камданган экен каркыбар.

Дөңгөнүн жайын сураба

Чынмачындан Бээжинден,

Чын какандын өзүнөн

Тегиз жыйнап, кол алып,

Албан түрдүү мол алып,

Көк күбөнү жамынып,

Көрүүчү болсоң чоң Дөңгө...

Көк жолборстой чамынып,

Керинейин чуу тартып,

Чаң обого бурулуп,

Тыргоот, шибе, манжуусу

Тыйпыл баары чогулуп,

Кытайлардын добулбас

Чогуу баары кагылып,

Балбаны такыр жабылып,

Молто менен Алөөкө

Буйрук кылып Дөңгөгө:

«Тили башка тилинде,

Кызыталак буруттун

Бизге душман зилинде,

Союп жерге тапта - деп,

Баатыр Дөңгө, капта - деп,

Өлтүрүп жерге тапта - деп,

Кечээ бурут Огой барында

Оторго койгон сан кара,

Бажыга алган түмөн мал

Түгөл тийип кетти эле,

Түбүмө минтип жетти эле,

Менин түгөнбөй турган өчүм бар.

Төрөсү өлгөн буруттун,

Мунун төбөсүнөн басалы,

Төрт түлүгүн чачалы,

Мунун төрүнө казан асалы!

Канын байлап кыралы,

Карасын талап туналы,

Каяшаяк бергенди

Калтырбай чогуу кыралы!

Кызыталак буруттун

Кызыгына кирели,

Кулжуңдап кетсе кууратып,

Куйкасын кармап тилели.

Айда, Дөңгөм, кол айда,

Колдун баарын чогуу айда!

Кайраттуусун камайлык,

Кыз-келинин түк койбой

Үй үстүнөн талайлык.

Кызыталак буруттун

Жаккан отун өчүрүп,

Үч үйлүүсүн бир койбой

Жан-жабылта көчүрүп.

Камчылан, Дөңгөм, камчылан

Түйшүктү мыктап салалык,

Кыз-келинин буруттун

Түк койбой талап алалык!

Каарлуу Дөңгөм, кебимди ук,

Кайраттуусун кыралы,

Кайраты жок жаманын

Олжо кылып туналы.

Кыстап алман салалы,

Эл четине Алөөкө

Ак үйлүү кылып баралы,

Кутуруп жаткан буруттан

Алманды мыктап алалы,

Түпкү журтун түк койбой

Түгөтүп чаап алалы!» -

Каарланып Молто кан

Дөңгөгө айтып бул сөздү,

Жер жайнаган кол болуп,

Кол санатсыз мол болуп,

Чаң обого бурулуп,

Кытайы кыйын жыйылып,

Беш жагынан кол каптап,

Белгиси жок мол каптап,

Жезнай үнү такылдап,

Барабан үнү баркылдап,

Кылычы кынсыз көрүнүп,

Көргөндүн көөнү бөлүнүп

Керней-сурнай тартылып,

Калың кытай какайлап,

Эми келип жетти катылып,

Жаа жамгырдай атылып,

Жер карарып түн болуп,

Көргөнгө дүмөк күн болуп,

Чаң обого бурулуп,

Көптүгүн көрсөң кара курт

Тыргооту тыйпыл жыйылып,