ЫЙМАН СЫРЫ

Бирок, тажырыйбага таянган илимден мен кантип жашайм деп чын ниетинен сураган адам: учу-кыйырсыз мейкиндикте, баш-аягы жок убакытта, чексиз майда бөлүкчөлөр, чеги жок татаал заттарга айланышат, мына ушул айлануулардын мыйзамдарын түшүнгөндө, сен эмне үчүн жашап жүргөнүңдү түшүнөсүң деген жооп менен канаттанбайт. Бул жааттагы жарым-илимдер андан бетер түшүнбөстүктөргө, каталарга, карама-каршылыктарга толуп, андан оңдуу жооп ала албайсың.

Тажырыйбага таянган илимдердин милдети, кубулуштардын чыгыш себептеринин ырааттуулугун көргөзүү. Бул илим боюнча түпкү себептер жөнүндө суроону койсоң, болбогон бир былжыраган жоопту угасың. Абстрактуу, ой жүгүртүүгө негизделген илимдин милдети, жашоонун маанисиздигин моюнга алуу. Качан бул илим кубулуштардын себептерин изилдей баштаганда, социалдык, тарыхий окуялар болбогон нерселердей көрүнө баштайт.

Тажырыйбага таянган так илимдер түпкү себептер жөнүндө суроого кайрылбаса гана адамзаттын акылын даңазалаган билимге айлана алат. Абстрактуу, ой жүгүртүүгө негизделген илимдер кубулуштардын чыгыш себептеринин ырааттуулугуна көңүл бурбай, адамды түпкү себептердин алкагында караганда гана бийиктикке чыга алышат. Метафизика же абстрактуу, ой жүгүртүүгө негизделген илимдердердин  көз карашы мындай. Бул илим суроону кабыргасынан коёт: Мен киммин, дегеле бул жашоо деген эмне?, бул жашоого эмнеге келдим жана бул жашоонун кимге кереги бар? Бул суроолорго ал ар дайым эле бир жоопту берип келатат. Идея дейби, субстанция дейби, жан же бирөөнүн эрки дейби, айтор философия мендеги жана башка жандыктардагы жашоонун маңызын кандай сөздөр менен айтпасын, философия бир эле нерсени айтып жатат, анын маңызы бар, ал маңыз мына менмин.

Бирок, ал эмне үчүн бул нерсенин жообун билсе, ошондой эле так ойлогон ойчул болсо, билгенин эмне үчүн айтып бере албайт дейм да. Мен өзүмөн сурайм: эмне үчүн мен жашоонун маңызымын? Ал маңыздын бары же жогунан эмне өзгөрөт? Ага философия жооп бере албайт, ал кайра өзүңдөн сурайт.

Эгерде чыныгы философия болсо, анын иши, суроону туура коё алышында. Ал өз милдеттерин жакшы түшүнсө анда : «Мен киммин жана бүткүл жашоо деген эмне?» – деген суроого «ал бар жана жок нерсе»; ал эми: «Бул жашоого эмнеге келдим, бул жашоонун кимге кереги бар?» – деген суроого «билбейм» – деп жооп бермек. Иши кылса, кандай айлантып, ой жүгүртүүгө негизделген илимдердердин  көз карашы менен тегерете караба, жоопко окшогон эч нерсе ала албайсың, — так илимдердегидей менин суроомо көңүл буруп, карабагандыгынан эмес, тескерисинче, бул жерде акыл эмгегинин бардыгы менин суроомдун жообун алууга багытталса да, жооп жок, жооптун ордуна ошол эле суроо татаал формада кайрадан кайталанат.

VI

Жашоонун маани-маңызын издеп жатып, мен токойдо адашып жүргөн адам туюп-билген сезимдерге туш болдум. Токойдун ачык жерин издеп таап, бактын башына тырмышып чыгып чексиз мейкиндикти карадым, бирок ал жерде үйдүн жок экенин, болушу да мүмкүн эместигин көрдүм; чытырман токойго аралап кирип, түнт токойго туш болдум, ал жерде да үйүмдүн жоктугуна ынандым.

Ошентип, адамзат топтогон илимдин токоюнда адашып жүрдүм. Так илимдер мени ачык мейкиндикке алып чыкканы менен, ал жактан менин үйүм болушу мүмкүн эмес эле, ал эми абстрактуу илимдер мени түнт токойго жетелеп, улам арылаган сайын туңгуюкка алып бара жаткан. Илимдин жарык жагына келгенде маселеден четтеп баратканымды түшүнчүмүн. Алар канчалык азгырбасын, өздөрүнүн тереңине канчалык тартпасын, бул илимдер мага канчалык түшүнүктүү боло баштаган сайын, анын мага таптакыр кереги жоктугун, менин суроомо жооп бералбасын түшүнө баштадым. Илимдин бүт аракетин жумшап билгиси келген нерселердин бардыгын жакшы билем дечүмүн өзүмө, жашоонун маани-маңызын бул жол менен барсаң таппайсың.

Ой жүгүртүүгө негизделген илимдерде болсо, илимдин максаты менин койгон суроолорума тике багытталгандыгына карабай, а балким дал ошон үчүнбү, өзүм берген жооптон башка жооп жок:

– Менин жашоомдун маани-маңызы эмне?