ЫЙМАН СЫРЫ

– Эч нерсе.

– Менин жашоомдон эмне пайда?

– Эч кандай.

– Бул жашоо эмне үчүн жаралып, эмне себептен жашоо жүрүп жатат, жана мен эмнеге жашап жүрөм?

– Жаратып койсо жашай бересиң да.

Илимдин бир тармагынан көп сандаган өзүм сурабаган суроолордун: жылдыздардын химиялык курамы жөнүндө, күндүн Геркулес топ жылдызына карата кыймылы жөнүндө, чексиз майдаланып кете берчү атомдордун формалары тууралуу, эфирдеги чексиз бөлүкчөлөрдүн касиеттери жөнүндө көп сандаган так жоопторун алдым; бирок, илимдин бул тармагында жашоонун мааниси тууралуу суроомо бир эле жооп болду: сен жашоом деп жүргөн нерсе, — ал өзүңсүң, сен — бөлүкчөлөрдүн кокустан убактылуу кошулушунан жаралган бир жансың. Бөлүкчөлөрдүн чогулуп аракеттениши, алардын айкалышууларынан чыккан өзгөрүүлөр сендеги жашоо деген нерсени пайда кылат. Биригүүлөр бир аз убакытка чейин созулат; анан алардын бири-бири менен байланыштары токтойт, аны менен сенин жашооң да токтойт. Сен – кокустан бири-бирине жабышып калган кесектерден турган бир нерсесиң. Кесектер чирийт. Ошол чиригенин кесектер өзүнүн жашоосу деп эсептейт. Кесектер түгөнгөндө – чирүү да бүтөт, суроолор да бүтөт.

Илимдин жарык жагы эгерде өз негиздерин карманса мындан башкача жооп бералбайт. Көрсө, мындай жооп негизги суроого жооп бербейт экен. Мага өз жашоомдун маанисин билишим керек, анын чексиз нерсенин бөлүгү экениндигин билүү, анын маанисин түшүндүрмөк тургай, болгон маңыз-маанисинин бардыгын талкалап жок кылат.

Тажырыйбага таянган так илимдер менен ой жүгүртүүгө негизделген гуманитардуу илимдердин түшүнүксүз келишим түзүп, “жашоо мааниси анын өсүшүндө жана ошол өсүшкө көмөк кылууда”— деп аныктаган ишенимсиз жоопторун жооп катары эсептешке болбойт.

Илимдин экинчи тарабы, ой жүгүртүүгө негизделген гуманитардуу илимдер, өздөрүнүн карманган жолдорунан тайбаган учурларда, кылымдардан бери бир эле жоопту берип келатат: дүйнө бул чексиз жана түшүнүксүз нерсе. Адамдын жашоосу ошол акылың жетпей турган кең ааламдын, акыл жетпей турган бир бөлүгү.

Мен кайрадан жарым-жартылый илимдерди тең салмактап турган тажырыйбага таянган так илимдер менен ой жүгүртүүгө негизделген гуманитардуу илимдердин түшүнүксүз келишиминин негизинде жаралган юридикалык, саясий жана тарыхый илимдердин жоопторун эсепке албай коюну чечтим. Анткени, бул илимдер деле, өсүп-өнүгүүгө туура эмес аныктама беришет, бир айырмасы – тажырыйбага таянган так илимдерде жалпы өнүгүү жөнүндө сөз болсо, бул жерде адамдардын жашоосундагы өсүштөр жөнүндө сөз жүрөт.

Баягы эле ката: чексиздикте өсүп-өнүгүүнүн максаты да, багыты да жок, жана менин суроомо эч тиешеси жок. Ой жүгүртүүгө негизделген гуманитардуу илимдер, профессор Шопенгауэр айткандай, кубулуштарды профессорлор өздөрү түзүп алышкан тилкелерге бөлүп жазып, аларга жаңы аталыштарды берүүгө кызмат кылган профессорлордун философиясы эмес, чыныгы философия болгон жерде, философ астында жооп берүүгө тийиш суроону көңүлүнөн чыгарбаган учурларда, жооп баягы эле — Сократ, Шопенгауэр, Сулайман пайгамбар, Будда берген боюнча өзгөрүүсүз кала берет.

«Биз жашоодон канчалык аралыкка алыстасак, чындыкка ошончолук  аралыкка жакындайбыз, — дейт Сократ өлүмгө камданып жатып. – анда эмнеге биз, чындыкты сүйүүчүлөр жашоого ошончолук кумарданабыз? Денеден бошонсоң, анын айынан жасалган толгон токой күнөөлөрдөн арыласың. Анда эмне үчүн өлүмдү кубанып тосуп албайбыз?» «Акылман өмүр бою ажалын күтөт, ошондуктан ага өлүм коркунучтуу эмес».

«Жашоонун ички маңызын эрк катары таануу менен — дептир Шопенгауэр, – бардык кубулуштарда, жаратылыштын жапайы кара күчтөрүнөн тартып, адамдын акыл-эстүү ишмердигине чейин, бул эрк бар экендигин моюнга алуу менен бирге, ал эркти төгүндөө жана талкалоо аркылуу ошол кубулуштар да жок болушарын, эркин турмуштун бардык баскычтарында, алдыга максатсыз умтулуу жана эс алуулардан турган дүйнөдө, жашоо формаларынын көп түрдүү ырааттуулугун жок кылып алсак, аны менен бирге, жалпы мейкиндикке жана убакытка ээ болгон кубулуштар, анын акыркы формасы—субъект жана объект жок болот. Эрк жокпу, оюн да жок жана дүйнө да жок. Алдыбызда боштуктан башка эч нерсе калбайт. Бирок, майдаланып жок болууга каршы, биздин өзүбүздү жана биздин дүйнөбүздү бекем кармап турган, так ошол биздин жашоого болгон эркибиз (Wille zum Leben). Болбогон майда нерседен коркуу же мынча эмне жашагыбыз келип жатканынын себеби, – биздин өзүбүз ошол каалоонун өзү экенибизди, андан башка эч нерсе билбеситигибизди туюндурат».