ЫЙМАН СЫРЫ

Көрсө, адамзаттын кандайдыр бир мен билбеген жана эч кимдин эркине баш ийбеген жашоо мааниси тууралуу өз илимдери бар экен. Демек, акыл-эстүү илим жашоонун сырын ача албайт, жашоону танат; ал эми миллиарддаган адамдардын жашоосунан келип чыккан жашоонун мааниси кайдагы бир эч нерсени тоотпогон, жалган илимге негизделет экен. Акыл-эстүү илимдердин өкүлдөрү болгон окумуштуулар менен акылмандар жашоонун маанисин жокко чыгарышат, ал эми көп сандаган адамдар, бардык адамзат жашоо маанисин акылга сыйбаган илимге таянып таанып билишет. Ал акылга сыйбаган илим, башында мен чанып, таштап кетпей коё албаган ишеним, ал Кудай, ааламдын алты күндө жаралышы, жин-шайтандар жана периштелер жана мен акыл-эсим толук кезинде кабыл ала албай турган ушул сыяктуу нерселер эле.

Менин абалым өтө оор эле. Мен акыл-эстүү илимдерден жашоо маанисин тангандан башка эч нерсе таба албасам, а динде андан да жаман, акыл-эсти тануудан башка нерсе таба албасымды көрүп-билип турдум. Акыл-эстүү илимдер жашоо бул түйшүгү көп азап экенин, аны адамдар жакшы билишерин, ал жашоодо өмүр сүрүүнү же таштап кетүү адамдардын өздөрүнө байланыштуу экенин, а алар жашоонун курулай убаракерчилигин билишсе да жашап келишкен жана мен сыяктуу эле жашап да жатышканын айтат. Ал эми динде жашоонун маанисин билгим келсе, мен дал ошол маанини билгиси келген акыл-эсимден ажырашым керек экен.

IX

Бул карама-каршылыктын чыгуусуунун эки себеби бар: же мен акыл-эстүү деп жүргөн нерсе, мен ойлоп жүргөндөй акыл-эстүү эмес; же мен акыл-эси жок деген нерсе мен ойлогондой акыл-эссиз эмес. Ошондуктан, акыл-эстүү билимдеги ой жүгүртүүмдүн кадамдарын изилдеп көрүүнү чечтим, жана аны изилдеп көргөндөн кийин анын туптуура экенине көзүм жетти. Жашоонун болбогон нерсе экени жөнүндөгү тыянактан качып кутулууга мүмкүн эмес эле, бирок, ушул жерден катачылыкты таптым. Катачылыктын себеби, мен коюлган суроого жараша ой жүгүртпөй жатыптырмын. Ал эми суроо мындай эле: мен бул жалган жашоодо жашап эмне кылам, башкача айтканда, менин бул дүйнөдөгү жашоомдун эмне мааниси бар? Анан бул суроого жооп алыш үчүн кайра эле ошол жашоону изилдеп жаткам.

Жашоонун бардык боло турган маселелердин чечилиши, мени канаттандырбасы анык болчу, ошондуктан менин маселем, адегенде жөнөкөй сезилгени менен, өзүнө чексиздикке болгон чексиз талаптарды камтыйт. Мен, убакыттан, себептен тышкары, мейкиндиктин сыртындагы жашоомдун мааниси эмне?— деген суроо берип, ага убактылуу, чыгуу себеби бар, мейкиндиктин ичидеги жашоонун мааниси эмне?—деген суроого жооп берип жатыптырмын. Жыйынтыгында, ошончолук акыл эмгегин коротуп берген суроом жоопсуз калды. Мен ой жүгүртүүлөрүмдө дайыма бүткөн нерсени бүткөн нерсе менен, чексиздикти чексиздик менен теңештирчүмүн, башкача кыла да албайт болчумун, ошондуктан бул болор нерсе болчу: күч деген күч, зат деген зат, эрк деген эрк, чексиздик деген чексиздик, жок нерсе жок, андан ары эч нерсе болушу мүмкүн эмес.

Бул математикадагы нерсеге окшош, теңдеме чыгарып жатам деп ойлосоң, теңдеме эмес бирдейликти чыгарып жаткан болосуң. Ой жүгүртүүң туура, бирок аягында башкача жооп чыгат: а=а, же болбосо х=х, же болбосо 0=0. Менин ой жүгүртүүм да ошондой жыйынтык берди. Бүт илимдердин берген жооптору, – коюлган суроону кайталоо, башкача айтканда, илимдин тили менен айтканда бирдейлик эле.

Чындыгында, чегинен чыкпаган, Декарттын акыл-эстүү илими сыяктуу илимдер, бардыгына шектенүү менен карай баштайт, дин сунуш кылган илимди четке кагып, кайрадан бардыгын акыл-эсин жана тажырыйбанын мыйзамына ылайыктайт жана жашоо мааниси тууралуу мен алган жоопту, – белгисиздикти алат. Мага адегенде гана илим оң жооп бергендей көрүнгөн, Шопенгауэр айткандай: жашоонун маңыз-мааниси жок, болгону ал жамандыктын булагы. Бирок, ишти талдап көрүп, жооп терс экенин түшүндүм, менин сезимим аны жөн гана ошондой кабыл алыптыр. Ал эми браминдер, Сулайман пайгамбар жана Шопенгауэрлер берген так жооптор, белгисиздикти билдирет, же болбосо ал бирдейлик: 0=0, мага маңызы жок көрүнгөн жашоонун өзү, – бул жок нерсе.