ЫЙМАН СЫРЫ

Философия илими бул маселе боюнча эч нерсени танбайт, ал жөн гана бул маселени чече албасын, ал үчүн маселе белгисиз бойдон каларын кабарлайт. Бул нерсени түшүнгөндөн кийин, мен акыл-эстүү илимдерден өз суроолорума жооп таба албасымды, ал берген жооптор маселени башка өңүттөн караганда: качан ой толгоолорго өлүмдөн кийинки бара турган акыркы жашоонун чексиздиктеги орду жөнүндө маселе коюлганда гана табылып калышы мүмкүн экендигин көрсөтөрүн билдим.

Андан тышкары, дин тарабынан берилген жооптор канчалык маанисиз, теңирден тескери болбосун, ал жооптордун артыкчылыктары бар, анткени ар бир жоопко ансыз жооп алынбай турган, акыркы жашоонун чексиздикке болгон байланышы тууралуу маселени эсепке алат. Суроону кандай койбоюн анын жообу бар: Мен кандай жашашым керек?

Жооп – кудайдын мыйзамы менен.

Бул жашоо мага эмне берет?

Жооп – түбөлүк кыйноону же түбөлүк жыргалчылыкты.

Өлүмдүн мааниси эмне? Жооп – түбөлүктүү. Кудайдын астына баруу, бейиш.

Ошентип, мурда жалгыз ушул деп жүргөн акыл-эстүү илимден башка, жер жүзүндө жашаган адамзаттын мындан бөлөк, акыл-эске баш ийбеген, жашоого үмүт берген дагы бир илим, диндин бар экенин моюнума алдым. Дин жөнүндөгү пикирим мурдагы боюнча калса дагы, мен анын адамзаттын жашоо тууралуу суроолоруна жооп берерин, ошол себептүү жашоого үмүт берерин моюнума албай коё албайт элем. Акыл-эстүү илим жашоону курулай убаракерчилик экендиги жөнүндө ойго алып келип, андан ары жашоо мааниси жогун көргөзүп, өлүп алгым келген. Айланамдагы адамдарга, бүткүл адамзатка байкоо салып, адамдар жашоо маанисин билишерин, жашоосун токтотууну ойлонуп да койбой жашап жүрүшкөндөрүн көрдүм. Өзүмө көз жүгүрттүм: мен жашоонун маанисин түшүнгөн кезде жашап жүрдүм. Башка адамдарга бергендей эле жашоого болгон мүмкүнчүлүктү мага дин берип жүрүптүр.

Андан ары, башка өлкөлөрдөгү адамдардын азыркы жана илгерки өткөн жашоолорун карасам бардыгы окшош экен. Жашоо кайда болсо, ал жерде дин бар, ишеним бар, адамзат пайда болгону ал ишеним да пайда болгон. Анын негизги белгилери бардык жерде бирдей эле. Кандай жана кимге берилген жооп болбосун, кайсы гана ишенимде болсо да, анын берген жообу адамдын акыркы жашоосуна чексиз маанини, –  кыйынчылыктар, кууралдар менен өлүм жок кыла албаган маанини берет. Демек бир ишенимде эле, – жашоо маанисин, жашоо мүмкүнчүлүгүн тапса болот. Мен анан бир нерсени түшүндүм: ишеним бул кеңири маанисинде “көзгө көрүнбөгөн нерсени ачуу” гана эмес, жаңы ачылыш да эмес (бул ишенимдин бир белгисин сүрөттөп жазуу гана), бул адамдын кудайга болгон мамилеси да эмес (а дегенде кудай аркылуу диниңди издебей, ишенимиңди тактап алып анан кудайга кайрыл), адамга айткандын баарына макул боло берүү да эмес (динди адамдар көбүнчө ушундай түшүнүшөт), ишеним бул адам жашоосунун маанисин билүү, ошонун аркасында адам өзүн талкалап салбай, жашоосун улантат. Ишеним бул жашоонун күчү. Адам бир нерсеге ишенип жашайт. Адам бир нерсеге ишенбесе, анда жашамак эмес. Жан чыккандан кийинки жашоого чындыгына түшүнүп көзү жетпесе да, ал ошол жашоого ишенет; эгерде ал өлгөндөн кийинки жашоо чындыгына ишенсе, анда чексиздикке ишенет. Ишенимсиз жашоого болбойт.

X

Азыр өзүмдүн ички ой жүгүртүүлөрүмдүн кандай жүргөнүн эстесем төбө чачым тик турат. Эми мен жакшы түшүндүм, адам жашаш үчүн, ал чексиздикти көрбөш керек же бүткөн нерсе чексиздикке теңдешкен сыяктуу жашоо маанисин кабыл алыш керек эле.

Андай түшүнүк менде бар эле, бирок мен ал жашоого ишенбей, аны акыл-эсим менен текшерген учурга чейин анын кереги жок болучу. Акыл-эстин тийген жарыгы менен мурдагы түшүнүгүм күм-жам болуп кеткен. Анан акыркы жашоого, өлүмдөн кийинки жашоого ишенбеген күндөрүм болду. Ошол учурда акыл-эс менен топтогон билимдин көмөгү менен жашоо маанисин түшүндүрө алаар ишенимди кура баштадым; бирок, андан эч нерсе чыккан жок. Адамзаттын ичинен чыккан акылмандар менен бирдикте 0=0 деген жыйынтыкка келдим, андан башкача жыйынтыктын келиши мүмкүн эместигин түшүнүп турсам да буга таң калдым.

Жоопту так илимдерден издеп жатканда эмне кылдым? Анда өзүм эмне үчүн жашап жүргөнүмдү билгим келген, ага жоопту ички дүйнөмдөн издебей, сырттагы нерселерди изилдеп жүргөм. Албетте, мен көп нерселерди билдим, бирок анын ичинде мага керектүү нерсе жок экени түшүнүктүү да.