ЫЙМАН СЫРЫ

Мен айланама кенен карай баштадым. Өткөндөрдүн жана учурда жашап жаткан көп сандаган адамдардын жашоолорун изилдеп, карап көрдүм. Жашоо маанисин түшүнгөн, жашай жана өлө билген адамдардын эки, үч, он, жүз эмес, миң, миллион экенин көрдүм. Жүрүш-туруштары, мүнөздөрү, акыл-эстери, билимдери, ээлеген орундары бири-бирин кайталабаган ар түрдүү адамдардын бардыгы жашоонун, өлүмдүн маанисин эч нерсе түшүнбөгөн мага салыштырганда мыкты билип, эч капарсыз эмгектенип, турмуштун ачуу, таттуусун баштарынан кечирип, ошол тарткан түйшүктөрүнөн жакшылыктарды гана көрүп жашап, өлүп жатышкандарын билдим. Мен ал адамдарды сүйүп калдым. Андай адамдардын жашап жаткандарынын да, өлгөндөрүнүн да жашоолоруна сүңгүп кирип, алар жөнүндө окуп, угуп билген сайын, аларды ошончолук жакшы көрө баштадым, анткен сайын өзүмдүн жашоом да жеңилдей баштады.

Ушундай абалда эки жыл жашадым, андан кийин жан-дүйнөмдүн тереңиндеги өзөк-тамыр өсүп чыгып, ыңгайын келтире албай көптөн бери чогулуп, бышып жетилген чоң төңкөрүш болду. Биздин чөйрөнүн – байлардын, окумуштуулардын жашоолору тажатканды мындай кой, көрөйүн деген көзүм жок болуп жек көрүп, алардын жашоосу мен үчүн маанисин таптакыр жоготту. Биздин аракеттерибиз, ой толгоолорубуз, илим менен маданият, – мунун бардыгы баланын оюну сыяктуу көрүнүп калды. Андан маани издөөгө болбосун түшүндүм. Эмгекчи элдин жашоону куруп жаткан аракеттери, мага чыныгы иш экени ачык болду. Ошол жашоодон чыккан маани чындыктын өзү экенин түшүндүм жана аны кабыл алдым.

XII

Ушул эле ишеним менин чөйрөмдөгү адамдар ал ишенимге толук ишенбей кармап жүрүшкөндө ал маанисиз көрүнүп, мени ал ишенимден кетишиме себеп болсо, эми ал ишеним менен жашап жүргөн адамдарды жолуктурганымда кайрадан өз маанисин алып, мени өзүнө тарта баштаганын эстегенимде, – ошол кезде эмне үчүн андан кеткеним жана аны маанисиз деп эсептегеним, а эмне үчүн аны кабыл алып, анын маанисин таанып билгеним түшүнүктүү болду. Мен адашканымды жана кантип адашканымды түшүндүм. Көрсө, туура эмес ойлонгонумдан эмес, туура эмес жашап жүргөнүмдөн адашыптырмын. Көрсө, чындык менин туура эмес, чаташкан ойлоруман эмес, Эпикурдун жыргалчылыктарынын даамын татып, оюма келгендей ойноп-күлүп башыман кечирип жүргөн ырааты жок, ишенимге эч тиешесиз жашоомдон болуптур. Жашоомдун маңыз-мааниси эмне деген суроомо берилген жооп: азап, кыйноо, – бул жооп туура экен.

Туура эмес жери – ал мага гана тиешелүү жоопту, мен жалпы эле адамзатка тиешелүү жооп катары көрүптүрмүн: менин жашоомдун мааниси эмне деп сурадым өзүмдөн жана ага курулай азап, убаракерчилик деген жооп болду. Менин жашоом — көп сандаган каалоолорумдун жетегинде болуп, – мааниси жок, азап-кыйноо менен өтүп жаткан, ошондуктан: “Жашоо азап жана курулай убаракерчилик” деген жооп адамзат жашоосуна тиешеси жок, менин жашоомо гана тиешелүү эле.

Кийинчерээк Евангелиядан тапкан чындыктан мен адамдар жарыкка караганда караңгыны жакшы көрөрүн, ошондуктан жаман иштерге көбүрөк барарын түшүндүм. Себеби жаман иштерди кылган адам жарыкты жаман көрөт, жарыкта элге көрүнүп калгандан коркот. Мен, жашоо маңызын түшүнүү үчүн, адегенде жашоонун өзү маанисиз жана азаптуу болбош керектигин, андан кийин гана аны таанып билүү үчүн аң-сезим керек экенин түшүндүм. Эмне үчүн көз алдымда даана көрүнүп турган чындыкты көрбөй жүргөнүмдү аңдап билдим, эгерде адамзат жашоосу жөнүндө ойлоп же айтуу керек болсо, бир нече жатып ичер жанбактылар жана бирөөлөрдүн эсебинен күн көргөн кан ичерлер тууралуу эмес, ошол жалпы адамзат жашоосу жөнүндө ойлонуп, ошол жөнүндө сүйлөө керек экен. Бул эки жерде эки төрт дегендей эле чындык, бирок ага ишенгим келчү эмес, анткени эки жерде эки төрт экенин мойнума алсам, анда өзүмдүн начар адам экенимди моюнга алууга туура келмек.

Ал эми өзүмдүн мыкты экенимди сезүү, мага эки жерде эки төрт дегенден да маанилүү болчу. Мен жакшы адамдарды жактырып, өзүмдү жек көрө баштадым, чындыкты мойнума алдым. Мага эми бардыгы түшүнүктүү боло баштады. Өмүрүн бирөөлөрдү кыйноо жана баш кесүү менен өткөзкөн желдет, өлүп калган аракеч, же өмүр бою караңгы бөлмөгө камалып сийип-чычып көнүп алып, түрмөдөн чыкса эле өлүп калчудай болгон адамдар: жашоо деген эмне? – деп өздөрүнөн жок дегенде бир жолу сурашты бекен. Алар андай суроону берген күндө да, жашоо – бул азаптын азабы деген жооптон башка жооп ала алышпаса керек; жиндинин берген жообу өзүнө гана туура. Эмне, мен да ошондой жиндинин бириминби? Эмне, биз бардыгыбыз, байлар, окумуштуу адамдар ошондой жиндибизби? Чындап эле, биз так ошондой жиндилерден экенибизди түшүндүм. Мен даана эле жинди болчумун. Канаттуулар учуш үчүн жем издеп, уяларын салыш үчүн жаралышкан, мен алардын кылар жумуштарын аткарып жүрүшкөнүн көргөн сайын, алар кубангандай эле кубанам. Эчки, коён, карышкыр өздөрүнө мүнөздүү жашоо өткөзүшөт, алар тамактанышы, көбөйүшү, балдарын багышы керек, алар бул нерселерди жасап жатканда мен аларды бактылуу жана туура жашап жатат деп ойлочумун. Ал эми адамдарчы? Алар деле айбанаттар сыяктуу турмуш өткөзүшөт, айырмасы, ал жалгыз аракет кыла албайт, ал өзүнө эле эмес бардыгы үчүн кам көрүш керек. Алар да бул нерселерди жасап жатканда мен аларды бактылуу жана туура жашап жатышканына терең ишенем. Мен отуз жылдык акыл-эстүү жашоомдо эмне кылдым? Мен эл үчүн тапканды мындай кой, өзүм үчүн да жыргалдуу эч нерсе кылган жокмун.