ЫЙМАН СЫРЫ

Мен, мите курттай бирөөлөрдүн эсебинен жашадым, анан эмнеге жашап жүрөм деген суроону берип, “жөн эле” деген жооп алдым. Эгерде, адамдын жашоосунун маңызы аны жашоонун өзүнөн издеп табуу болсо, отуз жыл бою аны издеп тапмак тургай, өзүмдөгү болгон нерсени талкалап жок кылып, жашоо маңызы курулай убаракерчилик менен кыйноо деген жооптон башка кандай жооп алмак элем? Кандай жашасаң, жообу ошондой да. Бул дүйнөдөгү жашоо бирөөнүн эрки менен болуп, кимдир-бирөө дүйнөдөгү бардык жашоо менен бирге эле биздин жашообузду кандайдыр бир өз кызыкчылыгы үчүн пайдаланып жаткандай. Ал эрктин маанисин түшүнүш үчүн, адегенде аны аткарып, ал эмнени кааласа ошону жасоо керек. А эгерде, ал жаса деген нерсени жасабай койсом, анда менден, бөтөнчө биздин бардыгыбыздан, бүткүл дүйнө элинен эмнени каалашканы мага таптакыр белгисиз боюнча калмак.

Эгерде, көчөдө жүргөн үй-жайсыз бечараны кармап келип, курсагын тойгузуп, анан кийин бир таякты көргөзүп, аны өйдө-төмөн кыймылдат дешсе, ал байкуш аны эмнеге алып келишкенин, тамактандырышканын жана таякты эмне себептен жылдырыш керектигин сурап жүрбөй эле таякты жылдыр деген жагына жылдырары турган иш. Ал таякты жылдыра баштаса, ал насостун иштегенин, ал сууну соруп огороддогу жашылчаларга суу келип жатканын көрөт; андан кийин суу ичип бышып жетилген, мөө-жемиштерди жыйноону тапшырышканда, ал эмгегинин үзүрүнө кожоюну менен кошо кубанып, улам барган  сайын пайдалуу эмгек жасап жатканын түшүнө баштайт, бул жерге эмне жүргөнүн суроо оюна да келбейт, кожоюнуна аны көчөдөн алып келгенине эч кандай нааразы болбойт. Ошондой эле, биз мал катары санаган билими жок жөнөкөй жумушчулар да өз кожоюндарына унчукпай баш ийип, тапшырылган жумуштарын кыла беришет; ал эми биз, акылмандар, кожоюндун бергенин калтырбай жеп-ичебиз, ал кыл деген иштин бирин кылбайбыз, ал аз келгенсип чогулуп алып аны сындайбыз: “Таякты эмне үчүн кыймылдатышыбыз керек? Бул эми келесоонун иши”. Мына акылыбыздын жеткени. Кожоюнубузду келесоо кылып, өзүбүз акылдуу болуп чыга келдик, бирок эч нерсеге жарабай турганыбызды сезип, өзүңдөн бир жакка качып кеткиң келет.

XIII

Акыл-эстүү илимдин жаңылыштыктарын билүү, мени курулай эле акылдысунуудан бошотту. Чындыкты жашоодон гана табууга болот деген ишеним жаралышы менен, өз жашоомду туура жашап жүргөнүмдөн шек санай баштадым; мени сактап калган нерсе, жөнөкөй жумушчулардын чыныгы турмуштарын көрүп, чыныгы турмуштун дал өзү ушул экенин түшүнүп, өзүмдүн өзгөчө адамдардан эместигимди билип, мурдагы жашоомдон кеткеним болду. Эгерде турмушту жана жашоонун маңызын түшүнгүм келсе, анда мите курттай бирөөнүн эсебинен жашабай, чыныгы жашоо менен, адамзаттын жашоого жана анын маанисине болгон көз карашын кабыл алып, аны менен сиңишип жашап, текшерип көрүү керектигин түшүндүм. Ошол кездердеги абалым мындай эле. Жыл бою, оюмдан такыр кетпеген суроону: асылып же атынып өлсөмбү деп жүргөн кезимде, – жанатадан бери айтып жаткан ойлорум, байкоолорум менен катар жүрөгүмдө бир сезим сыртка чыга албай кыйнап турчу. Ал сезимди кудайды издөө сезими деп айтсам туура болчудай. Ооба, ал сезим кудайды издөө сезими, бул менин ой жүгүртүүлөрүмдүн негизинде эмес, тескерисинче, акыл-эске баш ийбеген жүрөктөн чыккан сезим эле.

Бул чоочун жерге барып, артка жол таба албай калган алсыз жетимдин бир нерседен коркуп, бирөөлөрдөн жардам үмтөттүргөн сезими болчу. Кудайдын бар экенин далилдей албасымды билсем дагы (Кант бул нерсени далилдеш мүмкүн эместигин эчак эле мага түшүндүрүп койгон), баары бир мен кудайды издеп жаттым, эски адатыма салып, кайрадан издеп, бирок таба албай койгон нерсеге жалынып сурандым. Көңүлүмдүн тереңинде бирде Кант менен Шопенгауэр айткандай кудайдын барын далилдөөгө мүмкүн эместигине макул болуп, бирде алардын айткандарын четке каккан күндөрүм болду. Анын себеби дедим өзүмө, мейкиндик менен убакыт сыяктуу категориялар менен ойлонуу жарабайт. Эгерде себеп болсо, ал бардык себептердин себеби. Ал бардыгынын себеби, бул кудай деп аталат; мен оюмду ушул нерсеге топтоп, бардык жан-дүйнөм менен ал себепти сезүүгө далалаттандым. Кант менен Шопенгауэрдин кудайдын бар экенин далилддөөгө болбойт дегенин көңүлүмдө кайра-кайра текшердим. Менин үстүмдө мени башкарган кандайдыр бир күч бар экенин түшүнгөнүмдө, жашоого болорун сездим.