ЫЙМАН СЫРЫ

Ички органдары катуу ооруга чалдыгып, өлүм алдында жаткан адамдын абалына түштүм. Адегенде оорунун белгилерине адам көңүл деле бурбайт, анан уламдан улам ооруган жери күчөп кыйнай баштайт. Кыйналганы күндөн күнгө көбөйүп, адегенде таңазарына албаган болбогон оору, артына кылчайып караганга үлгүртпөй, дүйнөдөгү адам үчүн эң маанилүү, анын өмүрүн алып кетчү ажалга айланганын байкабай калат. Мен да дал ушундай болдум.

Бул жөн эле келген суроо эмес, маанилүү маселе экендигин түшүндүм, эгерде бир эле суроо кайра-кайра келе берсе, анда ага жооп бериш керек. Мен жооп тапканга аракет кылдым. Суроолор мааниси жок, жөнөкөй, кичинекей балдардын суроолорундай туюлду. Бирок, ал суроолорго жооп издей баштаганда биринчиден, бул балдардын акылсыз суроосу эмес, турмуштун эң мааниси терең суроолору экендигине көзүм жетти, экинчиден, канчалык ойлонсом да ал суроолорго жооп бере албасымды түшүндүм. Самарадагы корукту иштетүүдөн, балдарды тарбиялоодон, китеп жазуудан мурда, бул нерселерди эмне үчүн жасап жатканымды билишим керек эле. Чарба иштеримди жасап жатып эле капысынан башыма: “Макул, Самарада 6000 теше жерим бар, 300 жылкым бар, анча жерди, ошончо малды бакканда жетээрим эмне?” деген ой келе калчу. Ал суроого айтар жообум жок далдырап олтуруп калчумун.

Же балдарыма туура тарбия берүү керектигин ойлоп жатып эле “Анын мага кереги канча?” – деген ой келе калат. Же элдин жашоосун канткенде оңосо болот деген талкууга катышып жатсам: “Аны менен менин эмне ишим бар”, же менин чыгармаларым алып келген атак-даңк жөнүндө ойлосом: “Макул дейли, сен Пушкинден да, Шекспирден да, Мольерден да, мейли дүйнө жүзүндөгү бардык жазуучулардан да мыкты болдуң дейли,– атакка жетесиңби, жетпейсиңби анын сага айырмасы барбы!..» – деген суроо туулчу. Бул суроолорго жооп бере алчу эмесмин.

IV

Жашоом токтоп калды. Дем алып, ичип-жеп, уктап жаттым, антпей коё албайт болчумун; бирок, мен үчүн жашоо токтоп калган эле, анткени эмнени жасайын десем да, ал мага керексиз нерседей сезилип, ал иштен көңүлүм кайт болуп туруп алчу болду. Эгерде, бир нерсени кааласам, анын аткарылганы же ишке ашпаганы баары бир эле, анын аткарылганы эч нерсени өзгөртө албайт болучу. Эгерде, бир сыйкырчы келип каалаганыңды айт, аткарам десе, эмне деп айтышты билбейт элем. Ал тургай чындыкты билишти да каалабай калдым, анткени анын эмне экенин болжоп билчүмүн. Жашоо бул, курулай убаракерчилик,— чындык деген мына ушул! Улам бир кыр ашып келип, алды-артымда жолу жок, өлүм күтүп турган туңгуюкка барып кабылгандай болдум. Токтогонго болбойт, артка кайтканга болбойт, көрбөй коёюн деп көзүңдү жумганга да болбойт, алдыңда жалган жашоо, жалган бакыттан жана таптакыр жок болуп талкалангыча күтүп жаткан чыныгы кыйноолор менен чыныгы өлүмдөн башка эч нерсе жок.

Жашоо жадатып жиберди, – кандайдыр бир күч андан кутулууга үндөп, жетелей баштады. Өлөйүн деп деле ойлогон эмесмин. Бирок, жашоодон мени ажыраткысы келген күч, ал каалоодон күчтүү жана кубаттуу эле. Ал күч мурда жашоого кандай умтулсам, дал ошондой, бирок ага таптакыр карама-каршы күч болчу. Мен баарын таштап бул жашоодон кечип кетүүгө даяр элем. Жанымды кыюу жөнүндөгү ой, мага мурда жашоомду жакшыртсам деген ой сыяктуу эле табигий нерсе катары келе баштады. Бул ой аябай азгырып киргенде, өзүмдү өзүм алдап, шашылыш чечим чыгарып албастын амалын кыла баштадым. Ал эми, шашпаганымдын бир эле себеби, бардык күчүмдү өзүм чалынып алган тузактын түйүнүн чечким келди! Ал түйүндү чече албай калсам, өлгөнгө кайсы убакта болсо да үлгүрөм деп ойлодум. Анан, кечинде жалгыз жаткан бөлмөмдөн асынып албайын деп, аркан-жиптин баарын жоготтум, жеңил өлүм деп атынып албайын деп мылтык алып аңчылыкка чыкпай калдым. Эмнени каалаганымды өзүм да билбей калдым: жашоодон коркуп, андан качкым келди, ошол убакта андан бир жакшы нерсени үмтөтүп күтүп жаттым.

Анан калса ушунун баары менин бактылуу дегидей жашап жаткан учурумда болуп жатпайбы: ал кезде элүүгө да чыга элек элем. Ак көңүл, сүйүктүү жана сүйө билген аялым, жакшы өсүп келаткан балдарым, чоң, кирешелүү чарба жүргүзүп жаткан коругум, жакшы көрүп сыйлашкан жакындарым менен жакшы тааныштарым, жакындан таанышпаса да атымды угуп сыйлашкан татыктуу атагым бар эле. Андан тышкары, денемде да, жан дүйнөмдө да жабыркаткан оору-сыркоо жок, тескерисинче, менин курагымдагы адамдарда чанда жолугуучу бекем ден-соолугум боло турган: дыйкандар менен тең тайлашып чалгы чапчумун; чыгармалардын үстүндө сегиз-тогуз саат ордуман турбай иштеп, эч нерсе болбогонсуп туруп кетчүмүн.