Жолборс терисин кийген баатыр

Ук курдаштар, карыялар, жан калкым!
Акылмандар, башыңды иер адатың.
Жыйналган журт, мында келген уландар —
Куштай сызып ырдайын деп жол тарттым,
Жаа огуна куландарды кыйратам —
Күндүк менин, ошол болот оокатым...

Жолум алыс, кайда тынам, жок дайын,
Кучагында жалгыз учам жыл, айдын,
Санаам кайсы, санаам дайра учу жок
Жолум кыян болгон менен, жок кайгым.
Айтар кебим, калкыма жоо кол салса —
Кыраандарым, бере көргүн сазайын.

Шермадинге баш ийгиле таксырлап,
Сыйлагыла, мендей кылып кадырлап.
Бул аманда — соолубассың гүлбурак,
Силер үчүн күн боло алат жаркырап.
Баш ийдирет, арамдыгың бар болсо,
Ошол замат күм-жам кылып жок кылат.

Бир гүл ачтык. Оюбуз бир, максат бир,
Калкым сага, мына экинчи Автандил.
Жолборсторду сүрү менен сүрдөнткөн
Кара кулак шер экенин анык бил.
Кайтпай калсам калкым баарың кайгырып,
Деп койгула: «Арманда өлүп кетиптир».

Жакуттанган асыл сөздөр токтоду,
Соотун кийди — алтын менен сокконду.
Узатчулар калың тобун тең жарып,
Чыга келди, жан жигитин кошподу:
«Жалгыз сапар, жан эрмегим терең ой», —
Деп койду да көздөн кайып жок болду.

Досторунун эрчиткен жок эч бирин,
Кайыгындай калкып учсуз деңиздин.
Автандил шер жөнөп кеткен жери ушул
«Тобо» деген кеп ээледи эл ичин.
Үч күн тынып мына ушинтип жөнөду,
Кайдан кетсин тентек ойдон Тинатин?

Эки жагы бороон болуп шамалдап,
Чабышы эле, ал Автандил минген ат.
Алда кайда, алыс... алыс узады...
Муң аралаш, кайгы аралаш ыр ырдап.
Жолун тосуп, бөгөт кылган жан болсо,
Кылыч менен мойсоп кетип баратат.

Аскерлери эми билди бул ишти,
Акылмандар жапырт атка миништи.
Тоо кыдырып, ой кыдырып акыры
Автандилден айрылганын билишти.
Иреңи өчкөн, кумсарыңкы жамы журт,
Хан колуна башчы болмок кимиси...

«О, дүнүйө, тап экинчи кабыланды,
Тарытайын дегениңби, заманды.
Эл көсөмсүз, кол башчысыз калабы?»
Деген сөздөр калк ичинде таралды.
«Автандил жок» деген сөздү уккан эл,
Баары тегиз көздөрүнө жаш алды.

Шермадин да карап тура албады,
Хан шеринин арстандарын тандады.
Жыйын болду, мында осуят окулду,
Топ ичинде акылмандар бар дагы.
Кээси үшкүрөт, кээси оор дем алат,
Кээси аң-таң, жакаларын кармады.

Ошондо журт: «Бизге тийген күн болгон —
Автандилдин өзү тандап койгону оң,
Өз калкыңды эмесе алып жүрөрсүң
Колду сактап кыйын татаал жолдордон»
Бирден-бирден жыйын тарай баштады,
«Болсун», «Болсун» деген сөздөр чыккан соң.

VI

АВТАНДИЛДИН ТАРИЭЛДИ ИЗДЕП ЧЫККАНЫ

Жаркындуу жаз, жайнап турбас ар качан,
Мезгили бар, кезек менен алмашкан.
Назик гүлдөр соолуп калган саргайып,
Жай көркү жок, жалаң аппак кар баскан.
Мейкин талаа бороон согуп гүүлдөп,
Ызгаар суук туманданган Бадахшан.

Автандилге кандай капа бул кезек,
Айткан менен жолдошу жок, ким сезет?
Узап кеткен тууган араб жеринен,
Тааныбаган чоочун жерде жол кезет.
Тең шилтенген төрт аягы тулпардын
Дүбүрттөгөн дабыш гана ага эрмек.

Ачууланат, бороонго күч уланат,
Арстандай беттен чапчып бурганак.
Мындай азап өткөн жокко бир жолу
Чиркин дүйнө ач түлкүдөй шумданат.
«Тагдыр мага үйө бергин кордукту,
Не кылсаң да жалгыз башым чыдамак.

Коңур үндүү арфа күүсүн сагындым,
Үнүн кошуп ыр ырдаган жанымдын.
Жаш төгүшкөн ошол салкын түндөгү
Жароокерлүү шерттеринин бардыгын.
Чыда жаным, болот канжар кессе да,
Түбү келип сары алтын дейт сабырдын».

Шер жалгыздык кайгы ичинде тумчугат
Бирин-серин адамдарга учурап:
«Мен куугунчу алыс жактан келатам —
Жолборс түстүү шер көрдүңбү» — деп сурап.
«Билген жокпуз, андай укмуш укпадык,
Көргөн жокпуз» деген гана сөз угат.

«Күн кылкылдап баткан жерден таап кел,
Ошондо анан көкүрөктөн тарар чер».
Ал ким эле, жаткан колун жазданып,
Бир өзүнө энчиленген мейкин жер,
Ал терең сыр, ал Тинатин чеккен сыр,
Автандилдин издегени ошол шер.

Жердин үстүн айтуу кыйын болжолдоп,
Автандил шер кыдырды эркин желге окшоп.
Бүт аңтарды, барбаган жер калбады
Сурамжылайт. Жоопту укту: «Жок да, жок».
Болжолуна үч ай, токсон күн калды,
Кайтам деген үч жылы анан сап болот.

Үч айы кем үч жыл тентип издеди,
«Тулпарынын болсочу» — дейт издери.
«Уккан жокпуз, көргөн жокпуз» деген сөз,
Жанга батып, жабыркатып жиберди.
Элсиз, журтсуз айланып куш учпаган,
Какыраган боз талаага туш келди.