Жолборс терисин кийген баатыр

Кыз муңайым, убайлуу анын жүрөгү,
Кең үңкүргө — өзү көргөн түндөгү,
Жанагы шер барып атын токунду,
Кыз буралып алып берди жүгөндү.
Кай жаккадыр аттанууга камынат.
Дейт Автандил: «Окуябы түштөгү?»

Карап туруп аң-таң калды буларды,
«Байкайынчы, жашырынган сыр барбы,
Кайда барат, кайда аттанат болду экен?
Эмне кылсам?» — деп өзүнөн сурады.
Жанагы кыз чыгып келди үңкүрдөн,
Кара көйнөк жерге тие чубалды.

Алып берет шердин каруу жарагын,
Билип болбойт шердин кайда барарын.
Кучакташып өбүштү да, коштошту...
Укту Автандил деген сөздү: «Каралдым».
Ошол жаш кыз көз ирмебей далайга,
Карап турду үзүлгөнчө караанын.

Аны Автандил көрдү экинчи таптаамай,
Сүрдүү иреңин толук байкап, жазганбай.
Анын бети жайкы салкын түндөгү
Жанды эритип нурун чачкан толгон ай...
Өз ичинде сынап көрсө, келбетин
Тоо эчкини баса калчу арстандай.

Келген жолдун дал өзүндө баратат,
Ошол калың токойлорду аралап,
Бирде чыгып белестенген кырларга
Бирде жайык жерлер менен сабалап.
«Же кайрылбай ошол бойдон кетеби?» —
Деп Автандил ойлой-ойлой таң калат.

«Кара үңкүргө азыр түшүп барайын,
Ким экенин кыздан билип алайын,
Жер, элимди, өз дайнымды туюнтуп,
Кыз алдына сырымды ачып салайын.
Шашпа жүрөк, шашпа үмүт сабыр кыл,
Шашпа таалай, сырдын учун табайын».

VII

КАРА ҮҢКҮРДӨ АСМАТ МЕНЕН АВТАНДИЛ СҮЙЛӨШТҮ

Басып барып чечип алды тулпарды,
Көргүн эми кызды карай учканды.
Жакын жерден ат дүбүртү чыккан соң,
«Кайта айнып шер сапарын бузганбы», —
Деп ойлоду. Шашып чуркап кыз чыкты,
Керө коюп, кайра үңкүргө чуркады.

Ойлонгону башка чыкты, чоочун шер,
Ошондуктан кыз чочубай канетер...
Жанталашып, качты аскага жармашып
Автандил да түштү атынан кайран эр,
Шашпай гана колдон барып кармады,
Туйлай берсин торго түшкөн ак кептер.

Автандил ким, ал бир бүркүт кырааның,
Аң кача албас, жайган кезде тырмагын.
Кыз ким эле, ал бир алсыз коёндой,
Биле албаган кантип аман чыгарын.
Жаш кыз ыйлайт, жаш кыз кантсин жалынат,
Анда Автандил: «Чоочуба, — дейт — чырагым.

Байкап көрчү мен да окшойм го адамга,
Гүл өсмөкпү, кумдуу какыр талаада?
Бир кызыл гүл, бир жашыл гүл кор болуп, —
Боорум ооруйт — соолуп бара жатканга.
Өзүң окшош жаралуунун бирөөмүн
Сабыр кылчы, ыйлабачы, садага.

Айтчы баарын, жашырбачы калам каш,
Ким жанагы чынар бойлуу сулуу жаш?» —
Деп жалбарып сураганда Автандил
Мындай деди тура калып карындаш:
«Акылың жок калдас жигит экенсиң,
Кулпуну ач да, анан алтын капканы ач...

Ташка тийсин айткан сенин бул сөзүң!
Жолуңа түш, көзүм сени көрбөсүн.
Абалым оор ичте гана сакталат,
Сыр сураган уяты жок ким өзүң?
Жаралуу жан көтөрө албас дабаны
Жок, айта албайм. Бекер жооп күтөсүң».

«Туйгун элем, учкан канат жетилип,
Жетпей жүрдүм талап жок го серпилип,
Баскан жолду, жуткан уулуу муң-зарды,
Ойлоп көрсөң көз алдыңа келтирип.
Билер элең... Уялбастан жаш сулуу,
«Кет» дегениң болбос бекен чекилик».

Жаш кыз анда: «Аты-жөнүң ким болот?
Дейсиң — жүрөк бир күйүттө тең согот.
Көкүрөккө салдың ызгаар суукту,
Оттуу денем, өз кубатын жоготот.
Жок алданбайм, бекем жүрөк капкагы,
Суу сепкен соң кайра жанбас өчкөн от».

Автандилдин нурлуу иреңи чарчаңкы,
Жалынуунун миң бир кылын аткарды,
Эмне болгон таштан бекем катуу кыз,
«Айтпайм» деген сөздөн тилин тартпады.
Автандил шер сууруп чыгьш канжарын,
Мына ошондо алкымына такады.

«Бул сыр үчүн кандай жолдор баспадым,
Атым арып, өзүм да абдан чарчадым,
Десем дагы ишенбедиң таш боор кыз,
Жалган айтсам күнү бүтсүн жаш жандын».
Дейт Автандил: «Тагдыр өзү кечирсин,
Эми чындап, жеткени ушул ажалың».

Дейт сулуу кыз, көзү оттой чачырап:
«Жоругуңа жаш азамат, ыракмат,
Өлтүр мени, кал сообума эр жигит,
Бул окуя болуп калмак жашынмак.
Барлык сырлар жер астында чирисин,
Көрүм дагы бекемирээк жашырмак.

Бул азаптаң чык деп мага кол берген,
Азамат жок, тегерегим ор терең.
Куштарга окшоп учсам деген талпынып,
Мен капаста, тагдыр чыкпас тор керген,
Өлтүр мейли, өмүр мага кызыксыз,
Өз жанымды кыя албаган шордуу элем.