Чал жана деңиз

Чалдын жиптери бекем, атайы чоң балыкка арналган. Чал жипти далысына салып тартты. Керилип тартылган жиптен суунун тамчылары типтик чачырады, анан жиптен суу шырылдай баштады, чал болсо чалкалап, отургучту тээп, жипти баягы бойдон кармап олтурду. Кайык аз-аздан түндүк-батышты көздөй жыла баштады. Балык күзгүдөй мөлтүрөгөн деңиз бетиндеги кайыкты сүйрөп тынбай кетип баратты. Башка кайырмактар да сууга салынган, бирок аларды кароого чалдын чамасы жок.

– Кап, бала азыр жанымда болсочу! – деди чал. – Мени балык сүйрөп баратат, а мен болсом биртенгдин[19] милдетин аткарып баратам. Жипти кайыкка байлап койсо болот. Бирок анда кырсык болуп, балык бошоп кетпесин. Жипти бекем кармап, керек болсо кичинеден бошото берейин. Балыктын төмөн чөкпөй, сүзүп баратканына кудайга шүгүр... Эгерде ал тереңдикке кете турган болсо, мен эмне кылмакчымын? Эгерде ал таштай чөгүп, суунун түбүнө өлүп калса, эмне кылмакчымын? Билбейм. Ошондо көрүшөрбүз. Менин кыларым толуп жатат!

Чал далысы менен жипке сүйөнүп, анын сууга кыйгач киргенин карап, кайыктын түндүк-чыгышка акырын жылып баратканын байкап олтурду. «Ал жакында өлөт, – деп ойлоду чал. – Ал өмүр бою сүзүп жүрө албайт». Бирок төрт саат өткөн соң да, балык деңизге тынымсыз кете берди; чал баягы бойдон далысы менен жипти тартып, олтургучту чирене тээп олтурду.

– Мен муну кармаганда чак түш эле, – деди чал, – ал эми ушуга чейин аны көрө элекмин.

Чал балыкты кармай электен мурун чий калпагын чекесине баса кийген эле, азыр калпак чекесине батып оорутуп жиберди. Чал суусады. Жипти булкуп албайын деп, акырын чөгөлөп, кайыктын тумшук жагына сойлоп барды да, бир колу менен бөтөлкөгө жетти. Аны ачып, эки-үч ууртады. Анан кайыктын тумшугуна жөлөнүп, эс алмак болду. Күчүн сактоого аракеттенип, эч нерсени ойлобой, парус оролгон мачтанын үстүнө олтуруп эс алууда. Анан артын карап, жер көрүнбөй калганын билди. «Эчтеме эмес, – деп ойлоду ал. – Гавананын отторун карап жүрүп отурсам, жерге качан да болсун жете алам. Күндүн батарына эки саат калды. Балким, ага чейин ал калкып чыгар. Андай болбосо, айдын жарыгында чыгат. Же болбосо, таң атканда. Колумдун тарамыштары тырыша элек, күчүм да толуп турат. Кайырмакты мен жуткан жокмун, ал жутту. Ушунчалык катуу сүйрөп келатат, кандай балык болду экен? Зымды бекем тиштеп алса керек, жок дегенде көзүмө чалдыкса боло, ким менен алышып баратканымды билип алар элем».

Жылдыздарга караганда, балык багытын өзгөртпөй, түн бою жүрүп отурганын чал баамдай берди. Күн баткандан кийин, суук боло түштү. Аркасынан, ийиндеринен, карыган буттарынан аккан тер кургап, чал чыйрыга баштады. Жем салган жашикти жапкан капты күндүз алып чыгып, күнгө жайып койгон эле. Күн баткандан кийин кендир капты мойнуна байлады да, жиптин астына келтирип, далысына төшөдү. Эми жип далысын анчалык кеспей калды. Чал кайыктын тумшугуна жөлөнүп, ыңгайланып олтурду. Чынын айтканда, бул калыпта олтуруш анын абалын бир аз гана жеңилдетти, ошентсе да чал абдан ыңгайлуу олтурдум деп, өзүн өзү ишендирип алды.

«Кандай болсо да, бир жаңы амал тапканга чейин, мен балыкты эчтеме кылалбайм, ал да мени эчтеме кылалбайт» – деди чал.

Ал заара кылыш үчүн жана жылдыздарды карап, кайыктын кайда кетип баратканын байкаш үчүн бир жолу ордунан турду. Сууга кыйгач баткан жип чалга өзүнүн ийининен чыккан нурдай болуп көрүндү. Алардын жүрүшү мурдакыдан акырындап калыптыр. Гавананын оттору түнөрүп, бозоро баштаган – кыязы, агым аларды чыгышты карай алып бараткан окшойт. «Гавананын оттору жоголгон соң, биз чыгышка кетип баратабыз», – деп ойлоду чал.

– Балык багытын өзгөртпөсө, отторду дагы бир далайга чейин көрүп турат элем. Бүгүн бейсбол боюнча беттешүүлөр кандайча аяктады болду экен? Кайыкта радио болсо кандай сонун болор эле! Чал ойлорун бөлдү: «Алаксыба! Кылып жаткан ишиң жөнүндө гана ойло».

Анан угуза мындай деди:

– Баланын жоктугу жаман болду го. Ал мага жардамдашат эле да, өзү көзү менен баарын көрөт эле.