Чал жана деңиз

«Карыганда адам баласы жалгыз калууга болбойт, – деп ойлоду ал. – Бирок бул болбой койбос нерсе. Тунец сасый элегинде жеп алууну унутпасам экен, мен алсырабашым керек. Ачка болбосом да, эртең менен унутпай жеп алсам экен. Унутпасам экен» – деп ал өзүнө улам-улам айтып эскертип коёт.

Түн ичинде кайыктын жанына эки деңиз чочкосу келди, чал эркегинин катуу күшүлдөгөнүн, ургаачысынын үшкүргөнсүп акырын бышылдаганын даана укту.

– Булар жакшы, – деди чал. – Калжаңдап ойноп, бирин бири сүйгөндөн башканы билишпейт. Учма балыктардын өзүндөй эле булар да бизге кадимкидей тууган.

Анан өзү кайырмак менен кармап алган соң балыгына боору ооруду. «Бул балык укмуш балык эмеспи, анын дүйнөдө канча жашаганын кудайдан башка эч ким билбейт. Капырай, мунун мынчалык кызык жүргөнүн карасаң. Ал өтө акылдуу болсо керек, ошондуктан секирбей жатат ко. Эгерде ал секирсе же күчүнүн бардыгынча жулунса, мени өлтүрөт эле да. Же болбосо мурун да кайырмакка илинип, ушундай кылса өмүр үчүн күрөшүү ал үчүн жеңилирээк экенин түшүнүп турабы? Ага каршы жалгыз эле киши, болгондо да чал экенин кайдан билсин? Эмнеси болсо да, бул чоң балык. Эти таттуу болсо, далай акчалай пайда берет! Ал жемди кадим эле эркектей сугунду, эркектей тартты, мени менен коркпой күрөшүп баратат. Кызык, эмне кыларын билет болду бекен же менчилеп алды-артын карабастан кетип баратабы?»

Чал бир жолу марлиндин ургаачысын кармаганын эстеди. Эркек марлин тамакка ургаачысын дайыма өзүнөн мурун жиберет сыйлап. Кайырмакка илинген ургаачы марлин коркконунан ачуусу келип, жанынын бардыгынча алышты да, бат эле чарчап калды. Эркеги болсо андан бир кадам артта калбай ээрчип, аны менен бирге сүзүп, деңиздин үстүндө айлана берди. Ал өтө жакын жүрдү. Чал аны карап, балык ороктон курч, өзү да орокко окшош куйругу менен жипти кесип кетпесин деп коркту. Чал ургаачы балыкты багор менен илип, найзадан учтуу, туурулган тумшугунан кармап туруп союл менен бир койгондо да, анын өңү күзгүнүн тескери бетин боёгон амальгамга окшогончо сабаганда да, бала экөөлөп аны кайыкка сүйрөп салып жатканда да, эркек марлин анын жанында болду. Анан чал жипти түрүп, гарпунду даярдап жатканда, тиги жолдошунун эмне болгонун көрөйүн деп, суудан бийик секирип чыкты да, көгүлтүр төш канаттарын жайып, ылдый кирип кетти, анын көгүлтүр жол-жолдору бар жону даана көрүндү. Анын сулуулугун чал алигиче унута элек. Анан ал жолдошун акырына чейин таштаган жок.

«Мен деңизден эч качан мындай кайгылуу нерсени көрө элекмин, – деп ойлоду чал. – Бала дагы кейиди, экөөбүз ургаачы марлинден кечирим сурадык да, анан аны союп салдык».

– Кап, баланын жоктугун карачы, – деп, ал үнүн чыгарды.

Ийнин кесип ооруткан жип аркылуу өзү каалаган кайсы бир жакка кетип бараткан чоң балыктын зор күчүн сезип, кайыктын тумшугундагы тегерек тактайларга жөлөнүп, оңтойлоно олтурду.

– Капырай, менин айлакерлигимден гана бул өзүнүн чечимин өзгөрттү го!

«Мунун тагдыры – адамдын арамзалыгынан, ар түрдүү тузактардан, кызыктырган жемдерден озуп, океандын түбүндө жүрүү эле. Анын артынан түшүп, аны эч ким барбаган, бир да киши жетпеген жерден таап кармоо – менин тагдырым эле. Эми экөөбүз чак түштөн тартып байланыштык. Ага да, мага да жардамдаша турган эч ким жок».

«А балким, мен балыкчы болууга тийиш эместирмин, – деп ойлоду чал. – Бирок мен атайын ошол үчүн төрөлбөдүмбү. Эмнеси болсо да, таң атканда унутпай тунецти жесем экен».

Күн чыгарына аз калганда анын артындагы кайырмактардын бирөө тартты. Чал кайырмактын сабынын сынганын, жиптин кайыктын кыры менен жылып баратканын укту. Караңгыда бычагын кынынан сууруп алып, балыктын салмагын бүт бойдон сол ийнине которду да, чалкалап туруп, кайыктын кырындагы жипти кесип жиберди. Анан жанындагы жипти кести да, белен жаткан эки түрмөк жиптин учун караңгыда бекем байлаштырды. Түйүндү катуураак тартыш үчүн түрмөктөрдү буту менен басып, бир колу менен шамдагай шилтеди.

Эми запаста тупатуура алты түрмөк бар: кесилген жиптерден ар бирөөнөн эки түрмөктөн жана балык түшкөн жиптен эки түрмөк; алты түрмөктүн баары бири-бирине уланган. «Таң атканда кырк саржанга салынган жипти эптеп алыш керек, – деп ойлоду чал. – Аны кесип, запас түрмөктөрдү ага улаштырам. Ошондо кайырмак менен коргошундан тышкары, эки жүз саржан бышык каталон жибин жоготом. Эчтеке эмес, мындай дүнүйөнү табууга болот. Эгер башка дагы бир балык илинип, бул балыгыман ажыратса, мага жаңы балыкты ким таап берет? Азыр кандай балык тартканын билбейм. Балким, марлиндир, а балким, тумшук балык же акуладыр. Мен аны сезе албай да калдым. Андан батыраак кутулуш керек эле».