Чал жана деңиз

«Кыргыйлар силерди тосуп деңизге чыгышат», – деп ойлоду чал. Бирок бул оюн чымчыкка айткан жок, баары бир ал чалды түшүнбөйт эле. Эчтеме эмес, жакында кыргый жөнүндө өзү баарын билип алар.

– Кичинекей чымчык, жакшылап эс ал да, жээкти карай жөнө, – деди чал. – Ар бир адам, ар бир чымчык же балык күрөшкөндөй сен да күрөш.

Чал чымчык менен сүйлөшүп, кайраттана түштү. Антпесе түнү бою үшүп, уюп калган далысы ооруп турган болчу.

– Чымчык, кааласаң бир аз менин жанымда болчу, – деди ал. – Кап азыр парусту орнотуп, сени жээкке жеткизип койсом жакшы болор эле. Анткени азыр сыдырым жел согот. Бирок биерде менин досум бар, аны таштай албайм.

Аңгыча балык катуу жулкунуп, чалды кайыктын тумшугуна жыкты; эгерде чал кайыктын тумшугун бекем таянып, жипти бошотуп жибербесе, балык аны кайыктан тартып сууга түшүрмөк. Жип тартылганда чымчык учуп кеткен эле, аны чал байкабай калды. Оң колу менен жипти сыйпалап, колунан кан агып жатканын көрдү.

– Балыктын да жанына баткандыр. – Чал аны башка жакка бура алар бекемин деп жипти тартты. Жипти күчүнүн барынча тартты да, мурдакы калыбынча былк этпеди.

– Абалың начарбы, балык? – деп сурады ал. – Кудай бар, менин абалым деле сеникинен жакшы эмес.

Ал бирөө менен сүйлөшкүсү келип, эки жагын карап, чымчыкты издеди. Бирок чымчык эч жерден көрүнбөдү. «Сен менин жанымда аз эле болдуң, – деп ойлоду чал. – Бирок сен кеткен жакта шамал катуу, жээкке чейин согуп жатат. Балык бир жулкунганда эле мен кандайча жарадар болуп калдым? Чын эле, мен келесоо болуп калыптырмын. А балким, чымчыкты тиктеп олтуруп, ошону эле ойлой бергем го? Эми мен иш тууралуу гана ойлоймун да, күч жыйнаш үчүн тунецти жейм».

– Кап, баланын жанымда жоктугу, туздун жоктугу жаман болбодубу, – деди ал үн чыгара.

Ал балыктын салмагын сол ийнине оодарды, саал тизелеп олтуруп, колун жууду, кандуу издин сууга жайылып жатканын жана каршы агымдын колду айланып акканын карап колун бир паска сууга салып турду.

– Азыр балыктын жүрүшү мурдакыдан бир топ эле акырындап калды, – деди ал угуза сүйлөп.

Чал колун туздуу сууга көбүрөөк кармап тургусу келди, бирок балык кайрадан тартып жибербесин деп коркту; ошондуктан ал ордунан турду да, жипти аркасы менен керип, колун күнгө тосту. Колунда жип тилип кеткен бир гана жарат бар болчу, бирок ал жарат колунун ишке эң керектүү жеринде эле. Колдорунун бүгүн да бир далай керек болорун билген чал, колдорун эмитен эле жарадар кылып алганына кейиди.

– Эми, – деди ал колу кургаганда, – тунецти жешим керек. Мен аны багор менен бери тартып алалам да, шашпай жешим керек.

Чал кайра чөк түшүп, багор менен кайыктын арт жагын сыйпалап тунецти тапты. Жиптин түрмөктөрүнө тийбөөгө аракеттенип, аны өзүнө шилеп алды. Балыктын салмагын кайра сол далысына салды, сол колу менен кайыктын кырын таянды да, тунецти кайырмактан чыгарып, багорду ордуна койду. Тунецти тизеси менен басып, желкесинен куйругуна чейин кочкул кызыл этти тилке-тилке кылып шылый баштады. Узун-узун алты тилке кесип алып, кайыктын тумшугундагы тактайларга жайды, бычакты шымына аарчыды, тунецтин сөөгүн куйругунан кармап сууга ыргытты.

– Бир тилимин түгөтө албайм го, – деп ал бир тилимди эки бөлүп кести.

Ал чоң балыктын мурдагы калыбынан жазбай тартып баратканын сезип турду, сол колу болсо таптакыр карышып калды. Ал оор жипти тырышып кармап турду. Чал сол колун жек көргөнсүп карады.

– О кудай ай, ушундай да кол болобу, – деди ал. – Мейлиң, каалап жатсаң уюй бер. Чымчыктын шыйрагындай болуп кал, баары бир айда да кутулбайсың.

«Тамактанып ал, – деп ойлоду ал карарган сууну, ага кыйгач чөккөн жипти карап. – Ошондо колуң күчтүүрөөк болот. Колдо не жазык? Сен канча сааттан бери балыкты кармап турасың. Бирок сен андан аягына чейин ажырабайсың. Ага чейин тамактанып ал».

Ал балыктын бир кесим этин оозуна салып, шашпай чайнай баштады. Даамы анча деле жаман эмес экен. «Жакшылап чайна, – деп ойлоду ал. – Бир тамчы ширеси да кур кетпесин. Лимон сүйкөсө, кур дегенде туз сепсе дурус болор эле».