Чал жана деңиз

«Эгер бала жанымда болсо, колумду чыканагымдан ылдый ушалап берет эле. Эч нерсе эмес, ал ансыз эле кайта жанданат».

Аңгыча, чал жиптин сууга мурдагыдай кыйгач чөкпөй калганын байкай электе, балыктын тартканы жеңилдеп калганын оң колу сезе койду. Ал чалкалап, сол колу менен күчүнүн бардыгынча санын койгулап киргенде, жиптин акырын өйдө калкып чыгып келатканы көзгө урунду.

– Калкып келатат, – деди ал. – И-и, теңир жалгагыр колум, жандана көр!

Жип калкып чыгып узара берди да, акыры кайыктын жанында деңиздин бети өркөчтөнүп, балык суудан чыга келди. Суудан токтоосуз чыгып келаткан балык учу-кыйрысыз сыяктанат да, эки капталынан суу шорголоп агып жатты. Балык бүт бойдон жаркырап, күнгө күйүп тургансыйт; башы менен жону кызгылт-көк, капталдарындагы жол-жол темгилдери күндүн көз уялткан жарыгында өтө жазы жана көгүлтүр болуп көрүнөт. Мурдунун ордунда бейсбол ойной турган таяктан узун, учу найзадай курч кылычы бар экен. Балык суудан бүтүндөй чыга келди да, кайрадан суучулдай табыш чыгарбай акырын сууга чөгө баштады, анын орокко окшош килейген куйругу сууга кирер замат жип өтө тез чубалып жатты.

– Бул менин кайыгыман эки фут[20] узун экен, – деди чал.

Жип деңизге бат, бирок бир калыпта кирип кетип жатса да, балыктын чочубаганы айкын. Чал жипти эки колдоп, алынын барынча тартып турду. Эгерде чал балыкка ушундай эле бир калыпта туруштук берип, анын жүрүшүн басаңдатпаса, балык болгон жиптин баарын чубап, анан кайырмактан чыгып кетерин чал билет.

«Бул балык эмес эле өзүнчө бир тоо экен, мен ага күчүмдү билгизбейм, – деп ойлоду чал. – Азыр алды-артын карабай качса, эмне болорумду түшүнсө... Жок, ага жеткирбеш керек. Мен анын ордунда болсом, азыр тобокел деп туруп, бир нерсе үзүлмөйүнчө алга карай кете берет элем. Бирок кудайга шүгүр, балыктардын шамдагайлыгы жана асылзаттыгы адамдыкынан жогорураак болгону менен, өздөрүн өлтүрүп жүргөн адамдардай акылдуу эмес».

Ушунча жашка келгени чал далай чоң балыкты көргөн. Салмагы миң кадактан ашкан балыктарды көп көргөн, өзү да бир убакта ошондой эки балык кармаган, бирок жалгыз өзү мындай иш кыла элек болчу. Ал эми мындай чоң балыкты көрбөгөн, ал тургай мындай балык болот деп да укпаган, чал азыр ачык деңизде өзү килейген балыкка катуу байланды, анан калса сол колу да бүркүттүн чеңгелиндей болуп карышып калды.

«Колум го жазылат дечи, – деп ойлоду чал. – Жок дегенде оң колго жардам бериш үчүн жазылат, ал сөзсүз. Илгери үч бир тууган болуптур: балык менен менин эки колум. Сөзсүз жазылат. Карышып калганы тим эле уят».

Балык жүрүшүн акырындатып, мурдагы ылдамдыгы менен кетип баратты.

«Кызык, балык эмне үчүн сүзүп чыкты экен, – деп ойлоду чал. – Атайын эле өзүнүн чоңдугун мага көрсөтөйүн деп чыкты деп ойлосо болот. Андай болсо, мен эми билем. Атаганат, мен ага кандай адам экендигимди көрсөтө албайм, ээ. Ал анда менин тырышкан колумду көрүп калат эле деп коёлу. Ал менин чынында эле кандай экендигимди билбей, андан жогору баалай берсин, анда мен да жакшыраак болом. Мен балык болуп калсам, бирок анда менин кайратым менен айлакерлигиминен башка да балыкта бар нерсенин бары менде болсо».

Чал кыңк этпей, өзүн кыйнаган ооруга чыдап, кайыктын бооруна жөлөнүп олтурду. Балык карайган суунун үстү менен кайыкты кашкая сүйрөгөн бойдон алга кетип баратты. Чыгыштан соккон шамал деңизди кичинеден толкундата баштады.

Түштө чалдын сол колунун тырышканы тарап, жан кирди.

– Эми сага кыйын болот ко, балык, – деп чал аркасындагы жипти жылдырды.

Ооруган жери баягыдай эле кыйнап жатса да, чал аны билмексен болуп, өзүн жакшы сезип олтурат.

– Мен кудайга ишенбейм, – деди чал. – Бирок ушул балыкты кармаш үчүн он жолу «Богородицаны»[21], ошончо эле жолу «Отче нашты» [22]окуйм. Бул балыкты чын эле кармап алсам, анда касиеттүү бир жайга барып, зыярат кылам. Убадам ушул.

Чал дуба окуганга кирди. Кез-кезде чал шалдырап, дубанын сөздөрүн унутуп калат. Анда сөздөрү өздөрү эле айтыла берсин дегенсип, дубаны батыраак окуйт. «Богородицаны» кайталоо «Отченаштан» жеңилирээк, – деп ойлоду ал.