Чал жана деңиз

Капкараңгы, сентябрь айында караңгы капысынан, күн батары менен каптайт. Чал тузга желип, жешилген тактайларга жөлөнүп, жакшылап эс алууга тырышат. Асмандан биринчи жылдыздар көрүндү. Ал Ригель деген жылдыздын атын билбейт, бирок аны көргөндөн кийин жакында башка жылдыздар да чыгып, бу алыскы достор кайрадан өзү менен бирге болорун түшүндү.

– Балык дагы менин досум, – деди ал. – Мен мындай балыкты көрмөк тургай, мындай балык болот деп уккан да эмесмин. Бирок аны өлтүрүш керек. Жылдыздарды өлтүрүүнүн бизге зарылдыгы жок экендиги кандай сонун!

«Өзүң ойлоп көрчү, кудайдын куттуу күнү адам баласы айды өлтүрөм деп, аңдып жүрсүн. Ай болсо андан качып жүрсүн. Макул, ал эми адам күндү уулап артынан аңдып жүрсө эмне болор эле? Жок, эмне десең да, адам баласынын иши оңунан чыккан», – деп ойлоду ал.

Анан чал ачка бараткан чоң балыкты эстеп, өтө кейиди. Бирок бул аянычтуу ой чалдын балыкты өлтүрүш керек деген чечимине эч кандай тоскоолдук кылган жок. Бул балык канча кишини тойгузат! Бирок бул балыкты жеш үчүн адамдын баркы жетеби? Сөзсүз, жетпейт. Анын этин жеш үчүн дүйнөдө бир да татырлык адам жок; балык өзүн кандай асылзаттык менен алып жүрөт – ошону байкагылачы.

«Мен көп нерсени түшүнбөйм, – деп ойлоду ал. – Бирок күндү, айды, жылдыздарды өлтүрүү биздин тагдырыбызга тийбегени кандай жакшы! Деңизге жалынып, андан тамак сурап, өзүбүздүн бир туугандарыбызды өлтүргөнүбүз эле жетишет. Эми мен калактардан тормоз жасашым керек. Анын жаман жагы да бар. Буга көп жип кетет: балык жулкунуп кутулам десе, балыктан ажырап калышым да мүмкүн, калактан тормоз жасасам, кайык мурдакыдай ары-бери бош жүрө албай калат. Кайыктын жеңилдиги менин азабымды да, балыктын азабын да улантып жатат. Бирок менин кутулушумдун шарты дал ошондо. Бу балык кааласа мындан да бат жүрө алат да. Кандай болсо да, макрелди сасый элегинде тазалаш керек, анан күчкө келиш үчүн кичине жеп коюш керек. Эми дагы бир саатча эс алам, анан балык эчтеме кылбаса, кайыктын арт жагына барып, кылаар ишти кылам, калактар тууралуу бирдемени ойлоп табам. Ага чейин балык өзүн кандайча алып жүрөрүн байкап алам. Калактан тормоз жасаш – абдан акылдуу ой, бирок азыр жаңылышсыз иштеш керек! Балыктын күчү али толук, кайырмак ууртуна илингенин көрүп калдым, оозун болсо катуу жаап алыптыр. Оозунун ооруганы ал үчүн анчалык деле азап эмес. Аны көбүнчө ачкалык жана ага түшүнүксүз коркунуч кыйнап жатат. Эс алып ал, чал, азыр балык иштесин, анан сага да кезек келет».

Чал өз оюнда эки саатча эс алды. Айдын бу мезгилде кеч чыккандыгынан кайсы маал экенин биле албады. Чынын айтканда, чал аздыр-көптүр эс алымыш болду. Ал мурдакыдай эле балыктын салмагын далысы менен сезип турат, бирок сол колу менен кайыктын тумшугунун кырына таянып, балыктын салмагын кайыкка салууга аракеттенет.

«Жипти кайыкка байлап коюуга мүмкүн болсо, баары опоңой эле, – деп ойлоду ал. – Бирок ал акырын эле жулкунуп койсо, жип үзүлөт. Мен балыктын тартышын өзүмдүн денем менен тынымсыз токтотуп турушум керек да, жипти ар мүнөттө эки колум менен тең коё берүүгө даяр болуп турушум керек!»

– Бирок сен уктаган жоксуң, чал, – деди ал өзүнө. – Жарым күн, анан бир түн, анан дагы бир күн өттү, а сен болсоң алигиче кирпик кага элексиң да, кага элексиң. Балык тентектик кылбай, жоошуп турганда кичине чырм этип алуунун бир амалын тап. Эгер уктап албасаң, башың маң болуп калат.

«Азыр акылым тунук, – деп ойлоду ал. – Өтө эле тунук. Асманда жаркырап турган менин бир тууган жылдыздарымдай эле ачык. Анткени менен баары бир укташым керек. Жылдыздар да укташат, ай да уктайт, күн да уктайт, кез-кезде – агым жокто жана жымжырт болуп турганда океан да уктайт. Уктап алууну унутпа, – деп, ал өзүнө эскертти. – Өзүмдү өзүң уктат. Жиптен бошоно турган бир жөнөкөй жана ишенимдүү арга тап. Азыр арт жакка барып макрелди тазала. Уктап калчу болсоң, калактан жасалган тормоз – коркунучтуу нерсе. Бирок мен уйкусуз эле чыдай алам, – деди ал өзүнө. – Ооба, чыдай аласың, бирок бу дагы коркунучтуу иш».